Synod Biskupów – co to takiego?

W różnych częściach ówczesnego świata zbierali się okresowo na zjazdach biskupi i kapłani, a często także przedstawiciele świeckich z jednej diecezji lub prowincji kościelnej dla omówienia bieżących spraw organizacyjnych, ustosunkowania się do pojawiających się herezji, sporów teologicznych i wszelkich innych problemów. W owym czasie nie było ścisłego rozróżnienia między synodami a soborami, czyli zgromadzeniami ogółu biskupów całego niepodzielonego jeszcze Kościoła czy przynajmniej znacznej jego części.

Pierwsze synody zwoływano już w czasach apostolskich i w okresie prześladowań, a zatem w ciągu pierwszych trzech wieków, ale na szerszą skalę rozwinęły się one po wydaniu przez cesarzy Konstantyna (na Zachodzie) i Licyniusza (ze Wschodu) dekretu tolerancyjnego w 313 r. W swym podstawowym znaczeniu – a więc jako najwyższe forum biskupów na danym obszarze – zgromadzenia te przetrwały do dzisiaj w Kościołach wschodnich (łącznie z katolickimi [unickimi]).

W chrześcijaństwie zachodnim, w miarę umacniania się władzy papieskiej, znaczenie tego rodzaju spotkań duchowieństwa pod przewodnictwem miejscowego biskupa stopniowo malało, choć nigdy one nie zanikły. Co pewien czas zbierały się synody diecezjalne, metropolitalne lub ogólnokrajowe. W Polsce np. zakończył się w 1999 roku rozpoczęty w 1991 r. II Krajowy Synod Plenarny, także poszczególne diecezje przeprowadzały własne synody.

Odrodzenie Synodu Biskupów po Vaticanum II

O potrzebie przywrócenia czy raczej ustanowienia w Kościele katolickim na szczeblu centralnym instytucji gromadzącej biskupów z całego świata mówiono jeszcze przed rozpoczęciem Vaticanum II. Sprawa ta wyłoniła się po raz pierwszy w szerszym zakresie w czasie konsultacji, przeprowadzonych w 1959 przez bł. Jana XXIII w ramach wstępnych przygotowań do przyszłego Soboru. Między innymi kard. Silvio Oddi zaproponował 15 listopada 1959 zwoływanie raz do roku „Soboru w miniaturze”, który u boku Papieża omawiałby najważniejsze problemy Kościoła i wytyczałby nowe kierunki jego działań. Propozycje dotyczące tego zagadnienia znalazły się później w tzw. schematach, czyli roboczych wersjach dokumentów, które następnie omawiano w auli soborowej.

W czasie Vaticanum II tematyka przyszłego synodu pojawiała się wielokrotnie, zwłaszcza przy omawianiu schematu o biskupach i zarządzaniu Kościołem, przy czym znaczący wkład w rozwój samej idei synodalności wniósł arcybiskup Mediolanu kard. Giovanni Battista Montini. I to on właśnie – już jako papież Paweł VI – wskrzesił, a właściwie dowartościował instytucję Synodu Biskupów, wydając 15 września 1965 r. motu proprio „Apostolica sollicitudo” (Apostolska troska). Decyzję tę ogłosił sekretarz generalny Soboru abp Pericle Felici na początku 128. kongregacji generalnej Vaticanum II.

Ojciec Święty w rozważaniach przed modlitwą Anioł Pański 22 września 1974 r., gdy za kilka dni miało się rozpocząć III Zgromadzenie Zwyczajne Synodu, następująco określił to nowe – w wymiarach całego Kościoła – zgromadzenie biskupów i duchowieństwa: „Jest to instytucja kościelna, którą – odczytując znaki czasów i próbując jeszcze bardziej odczytać głębię planów Bożych i ustrój Kościoła katolickiego – ustanowiliśmy po Soborze Watykańskim II, aby przyczyniać się do jedności i współpracy biskupów całego świata ze Stolicą Apostolską przez wspólne badanie stanu Kościoła i zgodne rozwiązywanie zagadnień dotyczących jego posłannictwa. Nie jest to Sobór ani parlament, ale jest to Synod o szczególnej naturze”.

Zgodnie z ustaleniami dokumentu papieskiego, Synod ma być centralną instytucją kościelną, przedstawicielstwem ogółu biskupów katolickich wszystkich obrządków i pozostających w łączności ze Stolicą Apostolską, a przy tym ma mieć charakter stały i być zwoływany co pewien czas przez Papieża. Synod podlega bezpośrednio Ojcu Świętemu, a nie Kurii Rzymskiej. Do najważniejszych jego zadań należą: utrzymywanie stałych, bliskich i żywych kontaktów biskupów z Papieżem, troska o bezpośrednią i rzetelną znajomość wewnętrznych problemów Kościoła i o należne mu miejsce w dzisiejszym świecie, ułatwianie wzajemnych kontaktów i informowania się biskupów w najważniejszych sprawach nauczania i praktycznej działalności Kościoła.