Zmarł pierwszy kardynał w historii swego kraju

Kardynał Alexandre José Maria dos Santos, OFM, urodził się w Zavala, w diecezji Inhambane, 18 marca 1924 roku. Uczył się w szkole misjonarzy franciszkańskich z Prowincji Portugalskiej, którzy byli obecni w tym regionie od początku XX wieku. Po ukończeniu niższego seminarium franciszkańskiego w Amatongas, w środkowej części Mozambiku, został wysłany do Nyassaland - obecnie Malawi - aby studiować filozofię u Ojców Białych (Misjonarzy Afryki). W tym czasie w Mozambiku nie było żadnego wyższego seminarium duchownego.

W 1947 r. wstąpił do nowicjatu portugalskiej prowincji franciszkanów w Varatojo, niedaleko Lizbony. Po złożeniu profesji czasowej w 1948 r. uczęszczał na kurs teologiczny w Lizbonie. Po profesji uroczystej w 1951 r. przyjął święcenia kapłańskie 25 czerwca 1953 r.

Powróciwszy do ojczyzny w 1954 roku, pełnił posługę kapłańską na misjach franciszkańskich w regionie Inhambane. W 1972 r. został radnym Kustodii Franciszkańskiej w Mozambiku i rektorem nowego Niższego Seminarium Duchownego w Vila Pery, obecnie Chimoio.

Po uzyskaniu niepodległości Mozambiku od Portugalii, 23 grudnia 1974 r. został mianowany przez papieża Pawła VI arcybiskupem Maputo. Sakrę biskupią przyjął 9 marca 1975 roku z rąk prefekta ówczesnej Kongregacji Rozkrzewiania Wiary, kardynała Agnelo Rossiego, obejmując kierownictwo duszpasterskie Kościoła lokalnego, założonego w 1940 r. pod nazwą Lourenço Marques, (rok później nastąpiła zmiana nazwy miasta na Maputo). Był pierwszym rodzimym biskupem w tym południowoafrykańskim kraju. Początek jego posługi zbiegł się wybuchem krwawej wojny domowej, która w konsekwencji przyniosła państwową niezależność Mozambikowi od Portugalii. W 1975 r. dzięki obaleniu ówczesnego reżimu marksistowskiego, który rządził krajem, ustało także prześladowanie Kościoła katolickiego.
Był głęboko zaangażowany w sprawy ludzi dotkniętych wojną domową i klęskami żywiołowymi. Założył Caritas Mozambique i był jej pierwszym prezesem. Promował programy pomocy dla ubogich, uchodźców i ofiar suszy. Był również zaangażowany w promowanie nowych relacji między wspólnotami kościelnymi w byłych koloniach portugalskich: Angoli, Republice Zielonego Przylądka, Gwinei Bissau, Wyspach Świętego Tomasza i Książęcej.

22 sierpnia 1981 roku założył żeńskie zgromadzenie zakonne − Franciscanas de Nossa Senhora de Mãe de Africa - afrykański instytut zakonny dziewcząt z Mozambiku, którego celem jest ponowny rozkwit życia zakonnego w tym kraju, zarówno kontemplacyjnego jak i czynnego, pomoc w pracy duszpasterskiej i posluga ubogim. 28 czerwca 1988 roku św. Jan Paweł II włączył go do Kolegium Kardynalskiego. We wrześniu 1988 roku, gościł Ojca Świętego Jana Pawła II podczas wizyty duszpasterskiej w Mozambiku. 22 lutego 2003 roku przeszedł na emeryturę. 5 września 2019 roku wziął udział w spotkaniu duchowieństwa z odwiedzającym ten kraj papieżem Franciszkiem.

Obecnie Kolegium Kardynalskie liczy 216 członków, w tym 121, mających prawa wyborcze, z których 13 powołał Jan Paweł II, 38 – jego następca i 70 – Franciszek. A wśród 96 kardynałów-nieelektorów, 46 mianował papież-Polak, 27 – Benedykt XVI i 22 – Franciszek.

Najstarszymi wiekowo kardynałami są obecnie Słowak Jozef Tomko (ur.11 III 1924), Angolczyk Alexandre do Nascimento (ur. 1 III 1925) oraz Hiszpan Francisco Alvarez Martínez (ur. 14 VII 1925), najmłodszymi zaś Środkowoafrykańczyk Dieudonné Nzapalainga (ur. 14 III 1967), Portugalczyk José Tolentino Calaça de Mendonça (15 XII 1965) i Włoch Mauro Gambetti OFM Conv (27 X 1965).

Najdłuższy staż w Kolegium mają obecnie trzej kardynałowie: Michael Michai Kitbunchu z Tajlandii, Alexandre do Nascimento z Angoli i Thomas Stafford Williams z Nowej Zelandii, mianowani 2 lutego 1983. Ponadto należy pamiętać, że Benedykta XVI mianował kardynałem Paweł VI dnia 27 VI 1977 a Franciszka – św. Jan Paweł II w dniu 21 II 2001.