Bezinteresowność i odpowiedzialność

„Rozwój ekonomiczny, społeczny i polityczny, jeśli chce być autentycznie ludzki, powinien uwzględniać zasadę bezinteresowności" – pisze Benedykt XVI. Kolejne rozdziały najnowszej papieskiej encykliki są wołaniem o bezinteresowność, która jest przejawem braterstwa i odpowiedzialność. Bezinteresowność – bo człowiek został stworzony dla daru. Odpowiedzialność – bo nikt z ludzi nie jest samowystarczalny, nie żyje dla siebie i nie posiada świata wyłącznie dla siebie.

„Dzisiaj wiele osób skłonnych jest utrzymywać, że nie są winne nic nikomu oprócz samych siebie. Uważają, że posiadają same prawa [...]” – zauważa Ojciec Święty. - Tymczasem „prawa indywidualne oderwane od kontekstu obowiązków, nadającego im pełny sens, stają się nierozumne i nakręcają nieograniczoną praktycznie i pozbawioną kryteriów spiralę żądań. Przesadne akcentowanie praw kończy się zapomnieniem o obowiązkach”. – czytamy w encyklice.

Potrzeba solidarności – podkreśla Benedykt XVI. Co ważne – nie można jej delegować jedynie państwu. Solidarność to sytuacja, w której "wszyscy czują się odpowiedzialni za wszystkich". Dlatego obok rynku, który kieruje się zasadą sprawiedliwości wymiennej ("dać, aby mieć") i państwa, które ma za zadanie dokonywać redystrybucji dóbr, stosując zasadę sprawiedliwości społecznej ("dać z obowiązku") konieczne jest stworzenie w naszym życiu publicznym i ekonomicznym przestrzeni dla bezinteresowności (do ważnej w kontekście pomocy zasady pomocniczości wrócę w kolejnym artykule).

Czyżby chodziło o tzw. „trzeci sektor”? „Rozróżnienie między przedsiębiorstwami mającymi na celu zysk (profit), a organizacjami, które nie są nastawione na zysk (non-profit) nie jest już w stanie brać w pełni pod uwagę rzeczywistości.” – zauważa Benedykt XVI. Dzisiaj widzimy z jednej strony przedsiębiorstwa, które chcą pomagać krajom zacofanym, z drugiej na przykład fundacje inicjujące powstawanie przedsiębiorstw. Chodzi więc o ekonomię obywatelską, która „nie wyklucza zysku, ale uważa go za narzędzie do realizacji celów humanistycznych i społecznych” - i która wymaga stworzenia jej ram prawnych i podatkowych.

W świetle wezwania do solidarności jednym z najistotniejszych zagrożeń jest zanik poczucia odpowiedzialności osób zarządzających przedsiębiorstwami. Nie tylko w wymiarze społecznym.

„Z powodu wzrastającego rozmiaru i potrzeby większych kapitałów coraz mniej jest przedsiębiorstw kierowanych trwale przez jednego dyrektora, który czuje się odpowiedzialny na dłuższą, a nie tylko na krótką metę, za życie i wyniki przedsiębiorstwa”. - czytamy w encyklice. - „W ostatnich latach zauważa się wzrost kosmopolitycznej klasy menadżerów, często odpowiadających tylko na wskazania akcjonariuszy, którymi generalnie są anonimowe fundusze ustalające faktycznie ich wynagrodzenia.”