Pawłowym szlakiem przez Syrię Grecje i Maltę

Ateny

Kojarzą się głównie z Akropolem. Czy św. Pawła też możemy łączyć z tym charakterystycznym miejscem antyku? Z pewnością, skoro stanął na ateńskim Areopagu, jak czytamy w Dz 17,22. Z tego miejsca spoglądał na grecką Agorę, w oddali widział Forum rzymskie, zaś po drugiej stronie Areopagu wznosił się Akropol.

Przybywając do Aten, Paweł musiał być wprost olśniony blaskiem połyskującej w słońcu złotej włóczni statuy bogini Ateny-Promachos, górującej jeszcze ponad świątyniami Akropolu. Paweł przypłynął do Aten okrętem. Jego pierwsze kroki w stolicy starożytnej Attyki upamiętniała wczesnochrześcijańska bazylika, której resztki możemy znaleźć obok dzisiejszej restauracji „Antonopoulos”. W drodze do portu miał spotkać pogańską świątynię z ołtarzem, na którym składano ofiary „nieznanemu bogu” (zob. Dz 17,23). Ołtarze takie możemy dziś oglądać w zbiorach muzealnych lub na ilustracjach.

Św. Łukasz pisze w Dz 17,17 o spotkaniach Pawła z miejscowymi żydami w synagodze ateńskiej. Wprawdzie poszukiwania archeologów nie doprowadziły do odkrycia jej ruin, lecz znaleziono inne materialne ślady życia religijnego żydów w tym mieście. Do takich pamiątek archeologicznych należy ceramiczna lampa oliwna z wyciśniętą menorą, odkopana na Agorze ateńskiej, oraz marmurowa płyta nagrobna z Aten, z wyrytymi napisami greckimi, świecznikiem siedmioramiennym i gałązką oliwną. Archeolodzy i naukowcy nie są zgodni co do tradycyjnego miejsca „mowy Pawła na Areopagu” (zob. Dz 17,19-32). Na miejsce gromadzenia się Rady Ateńczyków na Areopagu wchodzi się dzisiaj po kilkunastu wykutych w skale schodach. U ich początku, na skalnej ścianie, zawieszono tablicę z brązu z greckim tekstem „mowy Pawła”. Poza licznymi pielgrzymami i turystami odwiedzającymi to miejsce, co roku, w dniu świętych Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca), na wzgórzu Aresa w Atenach chrześcijanie odprawiają uroczyste nabożeństwo, ustawiając wielki, drewniany krzyż, przenośny ołtarz oraz olbrzymią ikonę, przedstawiającą świętego Pawła.

Inni uczeni są zdania, że Rada Areopagu zbierała się w miejscu, gdzie na Agorze wznosiła się królewska stoa. Tam w średniowieczu stał kościół pod wezwaniem św. Dionizego Areopagity. Święty ten bowiem, jak pisze Łukasz w Dz 17,34, jako jeden z nielicznych przyjął orędzie Ewangelii głoszonej tu przez Pawła. Według zapisków średniowiecznych z przełomu XI i XII w. w pobliżu Akropolu miał stać kościół poświęcony świętemu Pawłowi. Jego wielkość i wyniosłe położenie pozwalały uznać go za najważniejszą świątynię miasta. Kościół ten został odrestaurowany w XX w. przez archeologów amerykańskich i nosi wezwanie Świętych Apostołów.

Mimo że Paweł nie odniósł w Atenach spodziewanych rezultatów i przez kilka wieków miasto ulegało nadal urokom greckiej kultury i pogańskiej religii, to jednak od czasów bizantyjskich sytuacja zmieniła się radykalnie. Na początku VI wieku świątynie pogańskie w Atenach zaczęły służyć kultowi miejscowych chrześcijan. W 540 r. cesarz Justynian przekształcił słynną świątynię Ateny-Parthenon na Akropolu w chrześcijański kościół Bożej Mądrości. W wieku VII poświęcono na tym miejscu kościół Erechtheion. W wieku IX Parthenon stał się katedrą Aten ku czci Matki Bożej. Leżącą u stóp Akropolu olbrzymią świątynię Asklepiosa przemieniono na kościół ku czci świętych Kosmy i Damiana; bibliotekę Hadriana - na trójnawową bazylikę chrześcijańską (Megale Panhagia - Matki Bożej Większej), a świątynię Hefajstosa (Theseion) - na kościół św. Jerzego. Aż do XV w., czyli do czasu zdobycia Aten przez Turków i wprowadzenia nowej religii - islamu, kościoły chrześcijańskie tętniły życiem.

Po odzyskaniu niepodległości przez Greków w XIX w. chrześcijanie katoliccy i prawosławni wybudowali ku czci patrona miasta - św. Dionizego Areopagity - kościoły katedralne. Obecnie chrześcijanie, chociaż podzieleni na katolików, prawosławnych i protestantów, także czczą św. Pawła w Atenach, w nowo wybudowanych kościołach pod jego wezwaniem. Pawłowe przesłanie z „mowy na Areopagu” o Bogu, „w którym żyjemy, poruszamy się i jesteśmy, bo wszyscy jesteśmy z jednego rodu Bożego” (Dz 17,28), jest dziś bardzo aktualnym wezwaniem do jedności chrześcijan i wszystkich ludzi, nie tylko w Atenach.