Pokojowy wojownik

W swoim pamiętniku Dom Guéranger zapisał: „Bóg zechciał, że przeszedłem sam wszystkie ścieżki, z których miałem potem zawracać innych”. Człowiek ten zapewne przechodził czyściec na ziemi: oczyszczenie będące i łaską, i bólem. A przecież jego życie nie było na początku naznaczone jakimś wielkim grzechem czy pustką, z których trzeba byłoby się spektakularnie podnosić.

Urodzony w roku 1805 we francuskim Kraju Loary Prosper Guéranger wychowywał się w środowisku katolickim, potem został księdzem diecezjalnym. Jako sekretarz biskupa bywał często w Paryżu, ówczesnej rozhukanej i modnej „stolicy świata”. Tu zetknął się z rozmaitymi nurtami, modami, debatami, ze sprzecznymi pomysłami na to, jak we Francji po szoku rewolucji przywracać wiarę, odnawiać zniszczone drogi zbawienia. Szukał. Gdy umierał w roku 1875, było już wiadomo, że jedną z najpoważniejszych recept tego odrodzenia wystawił on sam.

Odnowa przychodzi z Solesmes

Poświęcił swoje życie trzem sprawom, które były dla niego ściśle zjednoczone: odnowie zakonu monastycznego, przywróceniu pobożności opartej na liturgii oraz uformowaniu w świecie katolickim jednoznacznego i zupełnego posłuszeństwa wobec papieża.

Było mu dane wskrzesić życie benedyktyńskie we Francji. Gdy przystępował do tego dzieła – w latach 30. XIX w. – na terytorium tego kraju, „najstarszej córy Kościoła”, nie było już od dziesięcioleci ani jednego klasztoru benedyktyńskiego i ani jednego praktykującego regułę benedyktyna. Rewolucja francuska zmiotła swoją zbrojną ręką życie zakonne.

Odnowa zaczęła się od Solesmes, dawnego przeoratu, którego budynki zostały wystawione na sprzedaż w 1831 r. Ks. Guéranger skorzystał z okazji. W jego umyśle powstał projekt utworzenia z kilku księży wspólnoty benedyktyńskiej, która zajmowałaby się „służbą Bożą i studiami”. Początki były trudne. Dom Guéranger (tak go teraz nazywano z racji bycia mnichem benedyktyńskim) uruchomił jednak proces odbudowy, nadał mu fundament, wychował sobie następców. Potem przyszły kolejne klasztory, z których wyrosła cała tzw. Kongregacja Solesmes (inaczej Kongregacja Galijska). Benedyktyni solesmeńscy stali się niebawem słynni z powodu obserwancji zakonnej, wierności Rzymowi i wspaniałości liturgii.

Prawdziwa liturgia

Sięgając do głębokich pokładów solidnej duchowości mniszej – łączącej ducha Ojców i ducha cywilizacji średniowiecznej christianitas – Dom Guéranger stał się w Kościele prorokiem przywrócenia prymatu liturgii w codziennej pobożności wiernych. Przez swój „Rok liturgiczny” docierał do pokoleń katolików, przekonując, że najlepiej modlić się razem z Kościołem w rytmie roku liturgicznego, śledząc modlitwy i obrzędy. Z tą myślą szedł pod prąd tendencji do pobożności opartej na prywatnych nabożeństwach, zależnej od uczuć bądź rozumu jednostki. Zamiast tworzyć kolejny regulamin ćwiczeń duchowych lub proponować własne modlitwy, starał się przyprowadzić ludzi do wnętrza liturgii katolickiej, tak aby dusze wyzwalały się z wpatrywania w siebie, a zaczęły podziwiać dzieła Boga.

Ale co jest prawdziwą liturgią katolicką? O tym z ogromną przenikliwością pisał w 1830 r. jako młody ksiądz diecezjalny w serii artykułów ukazujących się na łamach dziennika „Mémorial Catholique”. Wyliczał niezbędne cechy: liturgia katolicka wyróżnia się starożytnością (nie jest tworzona jako „coś nowego”), autorytetem (jest zatwierdzana przez samego papieża), uniwersalizmem (wyraża katolickość, a nie partykularyzm) i „namaszczeniem”. Ta ostatnia cecha wydaje się kluczowa i najbardziej ulotna. „Namaszczenie” to połączenie ducha pobożności, prymatu Boga ze „świętych obcowaniem”, wzmocnionym przez posługiwanie się długowiecznymi formami modlitwy.