To był powrót do tej pierwszej miłości

– Chciałem doświadczyć życia pustelnika w XXI wieku. To fascynujące, choć niełatwe doświadczenie – mówi bp Piotr Libera, biskup płocki, który przez pół roku, za zgodą papieża, przebywał na „pustyni” w kamedulskim eremie na Srebrnej Górze w Krakowie. „Dni przeżyte w takim klimacie skupienia, modlitwy, pomogły odnaleźć to, co istotne w życiu człowieka wierzącego. Dawały okazję na wprowadzenie korekty w moim życiu osobistym i w pracy duszpasterskiej. Był to powrót do tej pierwszej miłości, o której pisze Apostoł Jan w księdze Apokalipsy (2,4)” – wyjaśnia w rozmowie dla KAI.
 

Elżbieta Grzybowska (KAI): Księże Biskupie, chciałabym rozpocząć od tego, że już wcześniej, co jakiś czas, udawał się Ksiądz Biskup na tydzień czy na dziesięć dni do tego czy innego klasztoru kontemplacyjnego. Czego Ksiądz Biskup wtedy poszukiwał? Co znajdował?

Bp Piotr Libera: Po dłuższym czasie intensywnego wysiłku, człowiek potrzebuje odpoczynku. Dotyczy to również życia duchowego. Nie można tylko ciągle dawać. Niezbędny jest czas, w którym regeneruję swego ducha, odnawiam, odbudowuję swoje wnętrze. Takie są prawa rządzące życiem duchowym chrześcijanina. Dlatego część mojego urlopu starałem się spędzać we wspólnocie kontemplacyjnej, gdzie rytm życia wyznacza modlitwa, adoracja, skupienie, wyciszenie. Szukałem tam odpoczynku duchowego poprzez przywrócenie równowagi między akcją i kontemplacją, między zajęciami duszpasterskimi a czasem spędzonym z Bogiem i przy Bogu. Dni przeżyte w takim klimacie skupienia, modlitwy, pomogły odnaleźć to, co istotne w życiu człowieka wierzącego. Dawały okazję na wprowadzenie korekty w moim życiu osobistym i w pracy duszpasterskiej. Inaczej mówiąc, był to powrót do tej pierwszej miłości, o której pisze Apostoł Jan w księdze Apokalipsy (2,4).

Blisko rok temu podjął Ksiądz Biskup bezprecedensową decyzję: „pozostając biskupem płockim, oddaję ster diecezji w inne ręce, a sam udaję się, już nie na wakacyjny tydzień, już nie w ukryciu, ale jawnie, na pół roku kontemplacji w eremie kamedulskim”. Niektórzy potraktowali to jako ucieczkę, inni jako wyraz wypalenia, jeszcze inni jako akt niezrozumiały w obecnej sytuacji Kościoła hierarchicznego w Polsce. Co się wtedy działo w sercu Księdza Biskupa? Jakie były motywy podjęcia tej decyzji?

– Zdając sobie sprawę, że moja decyzja może wywołać zdziwienie czy niezrozumienie, w dniu, w którym ogłosiłem ją na zebraniu Diecezjalnej Rady Duszpasterskiej, zamieściłem na stronie internetowej naszej diecezji kopię listu, który napisałem do Papieża Franciszka w języku włoskim oraz jego tłumaczenie na język polski. Chodziło o to, aby każdy mógł się zapoznać z motywami, które skłoniły mnie do jak najlepszego wykorzystania tzw. okresu sabatycznego. Treść wspomnianego listu jest nadal dostępna w internecie i kto chce, może poznać intencje, jakimi się kierowałem. Diecezjanie mają prawo dowiedzieć się od swojego biskupa, dlaczego ich opuszcza na dłuższy czas, jakie motywy nim kierują. Osobiście natomiast, po upublicznieniu tej informacji, odczułem w sercu pokój i radość, ponieważ był to kolejny krok w urzeczywistnianiu pragnienia przeżycia przygody z Bogiem na pustyni.

Oczywiście takiego kroku nie można było uczynić bez zgody Ojca Świętego. I rzeczywiście, jak to czytaliśmy w liście do diecezjan, odbył Ksiądz Biskup rozmowę z papieżem Franciszkiem i uzyskał zgodę. Czy mógłby Ksiądz Biskup uchylić rąbka tajemnicy, co Ojciec święty na to odpowiedział, jaka była jego reakcja?

– Poprosiłem Ojca Świętego o audiencję prywatną, żeby przedłożyć swoją prośbę. Zostałem przyjęty 21 stycznia 2019 roku. Podczas krótkiej, ale bardzo serdecznej, braterskiej rozmowy przedstawiłem swoją sprawę. Papież okazał całkowite zrozumienie dla mojego pragnienia udania się na pół roku do eremu kamedułów pod Krakowem. Następnie na liście, w którym przedstawiłem mu swoją prośbę, dokonał adnotacji „wyrażam zgodę” i złożył swój podpis. Zatem reakcja Ojca Świętego była pozytywna, wyrażająca aprobatę dla moich zamierzeń. W ten sposób w roku Ducha Świętego, w Jego mocy – można powiedzieć – zostałem wyprowadzony na pustynię. Zapaliło się zielone światło zezwalające na udanie się do pustelni kamedułów.

Przejdźmy teraz krok dalej. Ksiądz Biskup jest specjalistą od Kościoła pierwszych wieków, od łacińskiej literatury starochrześcijańskiej. Wie zatem Ksiądz Biskup dobrze, że wtedy, zwłaszcza na Wschodzie, ukształtowała się taka procedura: biskupem zostawał mnich, niekiedy pustelnik. Tu natomiast biskup zostaje po trosze mnichem, idzie do eremu. Jak to wygląda z takiej właśnie, powiedziałabym „źródłowej” perspektywy?

– Zastanawiałem się trochę nad relacjami między biskupami i pustelnikami i „vice versa”. Z perspektywy „źródłowej” nie ma na ten temat zbyt wielu informacji. Wiemy, że w pierwszych wiekach chrześcijaństwa, zwłaszcza w okresach prześladowań, biskupi znajdowali schronienie i oparcie u pustelników. Także w chwilach zamętu, pojawiających się trudnościach w życiu wspólnot kościelnych, szukali pomocy i światła u ojców pustyni, którzy wspierali ich modlitwą oraz autorytetem. Wiemy, że jeden z pustelników kamedułów został wybrany papieżem, to Grzegorz XVI (1765-1846). Kilku pustelników kamedułów zostało obdarzonych godnością biskupią, jeden zaliczany jest do grona Doktorów Kościoła (św. Piotr Damiani). Z dziejów ojczystych znamy postać błogosławionego Wincentego Kadłubka, który zrezygnował z godności biskupa krakowskiego i wstąpił do zakonu cystersów w Jędrzejowie, ale to już inna sytuacja.

Jest Ksiądz Biskup u kamedułów, na Srebrnej Górze w Krakowie. Czy mógłby Ksiądz Biskup opowiedzieć co to za miejsce, jaka jest jego historia?

– Pustelnię, czyli erem kamedułów na Srebrnej Górze nieopodal Krakowa wybudował za czasów króla Zygmunta III Wazy marszałek wielki koronny Mikołaj Wolski w 1604 roku. Domki – pustelnie zakonników położone są na skraju Lasu Wolskiego i stanowią strefę ścisłej klauzury, milczenia i samotności. Oprócz pustelni, zespół klasztorny obejmuje kościół w stylu barokowym z widocznymi z daleka trzema wieżami. Ze świątynią sąsiaduje kapitularz, refektarz, kuchnia z dziedzińcem, na którym znajduje się studnia mająca 70 metrów głębokości, wykuta w litej skale. Klasztor posiada też bibliotekę i dom gościnny. Cały teren został otoczony wielokilometrowym murem kamiennym, aby zapewnić mnichom ścisłą, papieską klauzurę. Do klasztorów kamedulskich nie mają wstępu kobiety, jednak zgodnie z testamentem fundatora Mikołaja Wolskiego mogą one odwiedzić klasztor w Srebrnej Górze w wyznaczone dwanaście dni w roku. Kardynał Karol Wojtyła powiedział o tym niezwykłym miejscu: „Krakowianie, czy wiecie, dzięki czemu wasze miasto stoi bezpieczne i nienaruszone przez tyle stuleci? To kameduli są waszym piorunochronem”. 19 sierpnia 2002 roku jako papież Jan Paweł II na zakończenie pielgrzymki do Ojczyzny, zawitał na Srebrną Górę, aby osobistą obecnością i modlitwą podkreślić znaczenie oraz zasługi kamedułów dla Kościoła.

KAI: A codzienne życie kameduły?

– Życie pustelnika kameduły ma ściśle określony porządek. Dzień rozpoczyna się o godzinie 3.30, kiedy bije na wieży dzwon na pobudkę. Kwadrans później pustelnicy zebrani w chórze zakonnym odmawiają pierwszą część brewiarza, czyli Godzinę Czytań i Anioł Pański. Potem pustelnik wraca do swojej pustelni, gdzie odprawia „lectio divina” (czytanie duchowe). Godzina 6.00, to wspólna Eucharystia i potem kolejne godziny brewiarza. W swoich pustelniach eremici praktykują również modlitwę w samotności, która opiera się na medytacji Biblii i modlitwie myślnej. Ma to ich prowadzić do kontemplacji, która jest najwyższą formą modlitwy. Kilka godzin dziennie eremita poświęca pracy fizycznej w ogrodzie, kuchni, pralni bądź porządkom w obrębie murów klasztornych. Dzień kończy kompleta, odmawiana wspólnie o godzinie 19.15. Posiłki przygotowuje brat kucharz, spożywa się je w samotności w pustelni, do której przynoszone są przez nowicjuszy w menażkach. Jak wiadomo, kameduli nie spożywają w ogóle dań mięsnych, a te, które się przyrządza, są bardzo proste, by nie powiedzieć postne. Cały zresztą klimat duchowy panujący w eremie ma charakter wybitnie pokutny i można go określić w trzech słowach: modlitwa, milczenie, post.

Spotkał zatem Ksiądz Biskup autentycznych pustelników, przyjął ich styl życia. Na czym polega powołanie pustelnika, zwłaszcza dzisiaj?

– Nie chciałem być tylko obserwatorem życia pustelników na Srebrnej Górze. Dlatego od początku włączyłem się w porządek dnia obowiązujący w eremie. Inaczej mój pobyt w tym miejscu nie miałby sensu. Chciałem doświadczyć życia pustelnika w XXI wieku. To fascynujące, choć niełatwe doświadczenie. Powołanie pustelnika polega na dobrowolnym wybraniu i umiłowaniu samotności, która otwiera serce na Boga i ludzi. Milczenie, w którym pustelnik spędza kolejne dni życia prowadzi go stopniowo do wtajemniczenia w tę wielką ciszę, w której żyje Bóg i która jest jednym z imion Boga. W tej Ciszy i w tym milczeniu eremita realizuje istotę swego charyzmatu i odnajduje owo „unum necessarium” (por. Łk 10,42), na którym może i powinno opierać się jego życie. To jest dla pustelnika owa Betania, w której milcząco spędza czas u stóp Boskiego Mistrza, zasłuchany w Jego słowa. „Mnich bada przestrzenie wewnętrzne, tworzy ich mapę dla pozostałych i może być dla nich przewodnikiem; to mędrzec albo szaleniec Boży, który samą swą obecności sprawia, że rodzi się nowa siła” (Olivier Clément).

Czy otrzymał Ksiądz Biskup również domek kamedulski? Jak on wygląda?

– Tak, o. przeor Mateusz pozwolił mi zamieszkać w takim typowym domku pustelnika kameduły. Domek kameduły, to niewielki budynek, w którym eremita spędza niemal cały swój czas, poza godzinami przeznaczonymi na wspólną modlitwę z braćmi. W nim mieszka, pracuje, modli się, spożywa posiłki i odpoczywa. Jest więc w domku mała kapliczka, biurko, przy którym pracuje i pokój z łóżkiem. Jest szafa na odzież, kilka półek na książki, łazienka. Wyposażenie domku jest niezwykle skromne, proste, bez upiększeń. Na ścianie wisi tylko krzyż i wizerunek Matki Boskiej Częstochowskiej.