Jak państwo z Kościołem

Polski system prawny wymaga konsensualnego trybu przygotowywania aktów ustawodawczych regulujących relacje pomiędzy państwem a Kościołem katolickim i innymi związkami wyznaniowymi. Oznacza to, że uchwalanie konkretnych ustaw dotyczących związków wyznaniowych – w tym zastąpienia Funduszu Kościelnego innymi rozwiązaniami – powinno się dokonywać na podstawie uprzednio zawartych umów przez rząd z danym Kościołem lub związkiem wyznaniowym. Wynika to z  zapisów Konkordatu i Konstytucji RP jak i ustaw regulujących relacje z Kościołem prawosławnym oraz innymi wyznaniami jak również z wyroków Trybunału Konstytucyjnego.

Kwestia Funduszu Kościelnego i jego ewentualnej likwidacji

Likwidacja Funduszu Kościelnego i potrzeba zastąpienia go innymi rozwiązaniami była zapowiadana przez największe partie opozycyjne już w ubiegłorocznej kampanii wyborczej. Na konferencji prasowej 9 stycznia br.  Donald Tusk stwierdził, że zdaje sobie sprawę z konsekwencji prawnych wynikających z zapisów Konkordatu i Konstytucji. Poinformował, że decyzje o Funduszu Kościelnym, podobnie jak o lekcjach religii w szkołach, tam, gdzie wymagają tego przepisy, będą konsultowane ze stroną kościelną. – Od tego jest Komisja Wspólna – zastrzegł.

W celu opracowania konkretnych projektów premier Tusk pod koniec stycznia powołał międzyresortowy zespół ds. Funduszu Kościelnego pod przewodnictwem wicepremiera Władysława Kosiniaka-Kamysza. Po raz pierwszy zespół spotkał się 7 lutego.  W maju br. Kosiniak-Kamysz w jednym z wywiadów zapowiadał, że niedługo rozpocznie rozmowy z Kościołami nt. ewentualnych, proponowanych przez jego zespół zmian. Informował, że rozmowy prowadzone będą także na forum Komisji Wspólnej rządu i Episkopatu, która – jak podkreślił – powinna zebrać się niebawem.

Komisja Wspólna przedstawicieli rządu i Episkopatu spotkała się jednak dopiero 16 października, a jej spotkanie dotyczyło kwestii nauczania religii w szkole oraz Funduszu Kościelnego. W tej pierwszej kwestii postanowiono „utworzyć wspólną podkomisję ds. religii w szkole w celu pracy nad rozwiązaniami w tym zakresie”, natomiast w temacie finasowania – jak informuje oficjalny komunikat: „strona rządowa przedstawiła swoje propozycje zastąpienia Funduszu Kościelnego innymi rozwiązaniami. Strona kościelna zapewniła o woli przedyskutowania tych propozycji przez Konferencję Episkopatu Polski i woli dialogu w tej sprawie”.

Jak dowiadujemy się ze  źródeł zbliżonych do rządu, strona rządowa podtrzymała zamiar likwidacji Funduszu Kościelnego, ale wysunęła pomysł polegający na przekazywaniu składek ubezpieczeniowych do ZUS bezpośrednio z budżetu państwa. Zmiana taka miałaby znaleźć umocowanie w odpowiedniej ustawie, zastępującej wciąż obowiązującą ustawę o dobrach martwej ręki z 1950 r.

Strona kościelna nie odniosła się do tego pomysłu, przypominając, że sprawa ta powinna zostać podjęta najpierw na forum Komisji Konkordatowych, państwowej i kościelnej – tak jak zobowiązuje do tego umowa konkordatowa ze Stolicą Apostolską, a ewentualna ustawa powina zostac poprzedzona umową, na którą wyrażą zgodę obie strony. Przypomniano też,  że właśnie w takim trybie toczyły się negocjacje między Kościołem a rządem na temat likwidacji Funduszu Kościelnego oraz zastąpienia go dobrowolną asygnatą podatkową, jakie miały miejsce w latach 2012 – 2013, za rządów koalicji PO-PSL. Przedstawiciele rządu przyjęli to do wiadomości, ale do dziś się do tego postulatu nie ustosunkowali.

Warto przypomnieć, że do rozmów na ten temat w trybie konkordatowym strona kościelna jest dobrze przygotowana, gdyż już 26 marca br. Konferencja Episkopatu Polski powołała – w porozumieniu z Nuncjaturą Apostolską w Warszawie – Zespół ds. Finansów Kościelnej Komisji Konkordatowej, na którego czele stoi prymas abp Wojciech Polak.

Zasada konsensualnego kształtowania relacji między państwem a Kościołami

Konstytucja RP

W jednym z tzw. „artykułów kościelnych”, czyli w art. 25 polskiej ustawy zasadniczej, wyrażono kilka naczelnych zasad instytucjonalnych relacji pomiędzy państwem i związkami wyznaniowymi. Ich katalog – jak podkreśla ks. prof. Piotr Stanisz z Wydziału Prawa, Prawa Kanonicznego i Administracji KUL – obejmuje równouprawnienie Kościołów i innych związków wyznaniowych, bezstronność religijną i światopoglądowej władz publicznych, autonomię Kościołów i innych związków wyznaniowych oraz wzajemną niezależność Kościołów i państwa, współdziałanie państwa i związków wyznaniowych oraz zasadę konsensualnego regulowania ich wzajemnych relacji (innymi słowy: zasadę układowości lub bilateralności). Każda z nich powinna zostać uwzględniona w procesie podejmowania decyzji dotyczących systemu finansowania Kościoła katolickiego i innych związków wyznaniowych w Polsce.