Udział polskich parafii w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego

Znaczna część działalności trzeciego sektora w Polsce związana jest z aktywnością parafii. W kraju działa ponad 65 tys. organizacji przyparafialnych, których beneficjentami są m.in. dzieci i młodzież, seniorzy, osoby z niepełnosprawnościami, ubodzy i zmagający się z uzależnieniami. Choć działalność przyparafialnych organizacji charytatywnych w niemal połowie przebiegała we współpracy z instytucjami publicznymi, zaledwie 8,4% z nich otrzymało wsparcie finansowe ze środków publicznych. Trwa organizowany przez KAI konkurs „Aktywna parafia 2002”, którego celem jest ukazanie wielostronnej działalności ewangelizacyjnej i prospołecznej polskich parafii.

Watykańska instrukcja dla parafii

W lipcu 2020 roku ogłoszona została Instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła”. Dokument mówi o odnowie tradycyjnych struktur parafialnych w kluczu misyjnym, zaleca dawanie świadectwa wiary m.in. poprzez „świadczenie miłosierdzia”.

„Bardzo często parafia jest pierwszym miejscem osobistego spotkania osób ubogich ze wspólnotą Kościoła” – zauważono w 33. punkcie watykańskiej Instrukcji. W dokumencie zwrócono też uwagę na nie tylko duchowe aspekty działania parafii i tworzących ją osób. W 24. punkcie napisano „głoszenie Ewangelii odbywa się za pośrednictwem mężczyzn i kobiet, którzy uwiarygadniają to, co głoszą przez życie w sieci relacji międzyludzkich”. W ten sposób pokreślono rolę wypełniania w życiu tworzących parafię wiernych ewangelicznej zasady miłości bliźniego. Może się ona realizować m.in. poprzez zaspokajanie aktualnych potrzeb lokalnej wspólnoty, co wpisuje się w działalność trzeciego sektora.

Udział polskich parafii w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego
13 września 2022 | 19:26 | ISKK, Hubert Szczypek | Warszawa Ⓒ Ⓟ
Sample Fot. Kelly Sikkema / Unsplash
Znaczna część działalności trzeciego sektora w Polsce związana jest z aktywnością parafii. W kraju działa ponad 65 tys. organizacji przyparafialnych, których beneficjentami są m.in. dzieci i młodzież, seniorzy, osoby z niepełnosprawnościami, ubodzy i zmagający się z uzależnieniami. Choć działalność przyparafialnych organizacji charytatywnych w niemal połowie przebiegała we współpracy z instytucjami publicznymi, zaledwie 8,4% z nich otrzymało wsparcie finansowe ze środków publicznych. Trwa organizowany przez KAI konkurs „Aktywna parafia 2002”, którego celem jest ukazanie wielostronnej działalności ewangelizacyjnej i prospołecznej polskich parafii.
Watykańska instrukcja dla parafii

W lipcu 2020 roku ogłoszona została Instrukcja Kongregacji ds. Duchowieństwa „Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła”. Dokument mówi o odnowie tradycyjnych struktur parafialnych w kluczu misyjnym, zaleca dawanie świadectwa wiary m.in. poprzez „świadczenie miłosierdzia”.

„Bardzo często parafia jest pierwszym miejscem osobistego spotkania osób ubogich ze wspólnotą Kościoła” – zauważono w 33. punkcie watykańskiej Instrukcji. W dokumencie zwrócono też uwagę na nie tylko duchowe aspekty działania parafii i tworzących ją osób. W 24. punkcie napisano „głoszenie Ewangelii odbywa się za pośrednictwem mężczyzn i kobiet, którzy uwiarygadniają to, co głoszą przez życie w sieci relacji międzyludzkich”. W ten sposób pokreślono rolę wypełniania w życiu tworzących parafię wiernych ewangelicznej zasady miłości bliźniego. Może się ona realizować m.in. poprzez zaspokajanie aktualnych potrzeb lokalnej wspólnoty, co wpisuje się w działalność trzeciego sektora.
 
Przyparafialne organizacje charytatywne w liczbach

Według opublikowanego w 2021 roku badania Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego w ponad 10 tys. katolickich parafii w Polsce działało przeszło 65 tys. organizacji przyparafialnych. Ich liczba zwiększyła się w porównaniu do danych z 1998 roku, gdy organizacji takich było w Polsce blisko 40 tys. W ostatnich trzech dekadach wzrosła również liczba członkostw. W 1998 roku było ich 2,1 mln, w 2018 było to już 2,6 mln.

Jak wynika z prowadzonych prze ISKK badań, które w przypadku organizacji przyparafialnych dotyczą roku 2018, ponad połowa (52%) organizacji przyparafialnych Kościoła Katolickiego w Polsce prowadziła działania charytatywne. Do takich organizacji należało ok. miliona osób – 65% tej grupy stanowiły kobiety. Spośród osób zaangażowanych w przyparafialne organizacje, które działają pomocowo blisko 700 tys. osób było zaangażowanych w pracę społeczną na rzecz organizacji. Przyparafialne organizacje charytatywne swoim zasięgiem nierzadko wychodziły poza obszar swojej parafii. Jedna czwarta z nich zdeklarowała działalność obejmującą więcej niż jedną wspólnotę.

W ponad połowie przypadków (51%) założycielami tego typu organizacji byli pracujący na terenie danej parafii duszpasterze. Niemal jedna trzecia (30%) przyparafialnych organizacji pomocowych powstała w wyniku współpracy duchownych z osobami świeckimi. Nieco ponad 17% takich organizacji została założona z inicjatywy osób świeckich.

W ponad połowie przypadków (51%) założycielami tego typu organizacji byli pracujący na terenie danej parafii duszpasterze. Niemal jedna trzecia (30%) przyparafialnych organizacji pomocowych powstała w wyniku współpracy duchownych z osobami świeckimi. Nieco ponad 17% takich organizacji została założona z inicjatywy osób świeckich.

Większość omawianych organizacji przynależała do szerszych struktur (zadano pytanie wielokrotnego wyboru). Przeszło jedna trzecia z nich przynależała do formalnych struktur krajowych, takich jak np. Caritas, a 26,2% procent do struktur nieformalnych. Przynależność do formalnych struktur międzynarodowych (np. ruchów katolickich) zadeklarowało niemal 10% wspólnot. Z kolei 37,2% przyparafialnych organizacji charytatywnych nie przynależało do żadnych struktur.

Dziedziny działalności przyparafialnych organizacji pomocowych

ISKK zbadał m.in. obszary działania przyparafialnych organizacji pomocowych, zadając pytanie wielokrotnego wyboru. W 37,5% organizacji aktywność dotyczyła obszarów takich jak sport, turystyka, rekreacja, hobby. Niewiele mniej, bo 35% opisywanych wspólnot udziela się w obszarze pomocy społecznej i humanitarnej czy ratownictwa. Z kolei 33,7% tego typu organizacji działało w kulturze i sztuce, a 11,3% z nich podejmuje aktywności związane z ochroną zdrowia.

Wśród dziedzin działalności podejmowanych przez przyparafialne organizacja charytatywne były również: rozwój lokalny w wymiarze społecznym i ekonomicznym, wsparcie organizacji pozarządowych i inicjatyw obywatelskich, prawo i jego ochrona. Nie brakowało również aktywności zmierzających do ochrony środowiska, aktywizacji zawodowej czy działalności naukowo-badawczej.

Dominującą rolę w działalności tych wspólnot pełniła aktywność modlitewna. Współwystępowała ona z innymi dziedzinami działalności w blisko 90% wspólnot i zdaniem ISKK „stanowi podstawę do rozszerzania działalności na kolejne obszary”.

Działania na rzecz osób fizycznych

Podobnie jak w poprzednim przypadku, również tutaj na pierwszy plan wysuwa się wsparcie duchowe i modlitwa. Deklarowało je ponad 82% przyparafialnych organizacji pomocowych, które ISKK zbadał umożliwiając odpowiedź wielokrotnego wyboru. Wśród innych działań na rzecz osób fizycznych ponad połowa wspólnot (57%) zadeklarowała angażowanie się w organizację wypoczynku i czasu wolnego. Niemal jedna trzecia (32%) w udzielanie pomocy materialnej, 25% w pomoc żywieniową, a 23% wspólnot udzielało pomocy finansowej.

Prawie 27% przyparafialnych organizacji charytatywnych udzielało się w obszarze nauczania, a 16,9% w szkoleniach i kursach. Niewiele mniej, bo 16,6% przyparafialnych organizacji pomocowych oferowało interwencję kryzysową, przeszło 13% świadczyło usługi opiekuńczo-pielęgnacyjne, a w niemal 10% organizacji można było skorzystać z doradztwa i poradnictwa specjalistycznego. Przyparafialne organizacje pomocowe oferowały również pracę terapeutyczną, leczenie i rehabilitację oraz zapewniają schronienie i nocleg.
Beneficjenci przyparafialnych organizacji charytatywnych

ISKK ustalił, że najczęściej działania przyparafialnych organizacji pomocowych skierowana było do dzieci i młodzieży (70%). 46,6% wspólnot zapewniało pomoc nieletnim ze środowisk zagrożonych wykluczeniem, a ponad połowa (56,3%) dbało o seniorów. Ubodzy mogli znaleźć wsparcie w 40,9% przyparafialnych organizacji charytatywnych.

Osoby z niepełnosprawnością mogły liczyć na pomoc w niemal jednej trzeciej (30,8%) przyparafialnych organizacji charytatywnych. Osoby niesamodzielne, przewlekle lub nieuleczalnie chore znalazły wsparcie w 22,8% tego typu organizacji.

Przyparafialne organizacje pomocowe oferowały również działania skierowane do osób wychodzących z uzależnień oraz ich bliskich (25,6%), ofiar przemocy (20,6%), bezrobotnych (18,4%) czy zwolnionych z zakładów karnych (4,1%). Badane przez ISKK organizacje zadeklarowały również wsparcie działań humanitarnych i rozwojowych za granicą oraz działalność na rzecz duszpasterstwa rodziny.
Źródła finansowania przyparafialnych organizacji pomocowych

Działalność charytatywna przyparafialnych organizacji w niemal połowie przypadków (49%) przebiegała we współpracy i porozumieniu z instytucjami publicznymi. Jednak na wsparcie finansowe ze środków publicznych mogło liczyć jedynie 8,4% tego typu organizacji. Zdecydowana większość zapewniała pomoc szerokiemu gronu beneficjentów dzięki zbiórkom (49,2%) i darowiznom (48,8%). Mniej częstym źródłem finansowania były składki członkowskie (37%), a blisko jedna czwarta wspólnot pozyskiwała środki na działalność z własnej działalności (np. sprzedaż książek).
Pomoc Kościoła poza parafiami

Przybliżona tutaj charakterystyka przyparafialnych organizacji charytatywnych to nie jedyna forma pomocy udzielanej potrzebującym przez Kościół katolicki w Polsce. Działalność ta odbywa się również na poziomie zakonnych, diecezjalnych czy ogólnopolskich organizacji charytatywnych (np. Caritas). Posługa charytatywna Kościoła jest integralną częścią jego misji, na co zwracał uwagę Benedykt XVI w 25. punkcie encykliki „Deus Caritas Est” – „Caritas nie jest dla Kościoła rodzajem opieki społecznej, którą można by powierzyć komu innemu, ale należy do jego natury, jest niezbywalnym wyrazem jego istoty”.

Opublikowane w 2021 roku wyniki badań Instytutu Statystyki Kościoła Katolickiego potwierdziły, że w Polsce to organizacje katolickie tworzą największą po publicznych podmiotach sieć pomocową. Działalność parafii w obszarze trzeciego sektora wpisuje się również w aspekt misyjny i ewangelizacyjny. „Wspólnota parafialna, zwracając wzrok ku ostatnim, ewangelizuje i pozwala się ewangelizować ubogim, odnajdując w ten sposób zaangażowanie społeczne do przepowiadania we wszystkich swoich różnorodnych środowiskach, bez zapominania o „najwyższej zasadzie” miłości, według której będziemy sądzeni” („Nawrócenie duszpasterskie wspólnoty parafialnej w służbie ewangelizacyjnej misji Kościoła”, p. 33).