Męczennicy z Pratulina - Męczennicy Uniccy

Pratulińska Golgota

W Pratulinie, tak jak i w innych parafiach unickich, chciano „na siłę” unitów uczynić wyznawcami religii cara. Carski naczelnik zażądał, aby unici pratulińscy przekazali swoją świątynię nowemu proboszczowi prawosławnemu, wyznaczonemu przez władze rządowe. Lud nie godził się na nowego proboszcza. 24 stycznia 1874 r. naczelnik wrócił do Pratulina z sotnią kozaków. Przy unickiej cerkiewce zebrała się prawie cała parafia. Naczelnik zażądał kluczy, by otworzyć cerkiew i wprowadzić nowego proboszcza - antyunitę. Zebranych straszył wojskiem, które ustawiono tuż za parkanem kościelnym. Nerwowe pertraktacje nie przynosiły rozwiązań sprawy – Unici pozostawali nieustępliwi i konsekwentni. Tymczasem wojsko kozackie się przegrupowało szykując do ataku na obrońców świątyni. Uderzono w bębny. Padł rozkaz strzelania. Daniel Karmasz, który trzymał duży krzyż zawołał do współobrońców świątyni: „Odrzućcie wszystko, kołki i kamienie, pod kościół. To nie bitwa o kościół. To walka za wiarę i za Chrystusa!”. Ktoś zaintonował pieśń: „Kto się w opiekę…”. Padła komenda: „ognia!” Padły strzały. Upadł zabity Wincenty Lewoniuk. Śmiertelnie postrzelony Daniel Karmasz padł na krzyż, który jeszcze przed chwilą wysoko trzymał nad głowami. Krzyż podniósł Ignacy Frańczuk z Derła, ale i on zaraz martwy osunął się na ziemię. Śmiertelna kula dosięgła 19-letniego Aniceta Hryciuka z Zaczopek, który przyniósł obrońcom jedzenie. Wychodząc z domu powiedział „może i ja będę godny, że mnie zabiją”. Teraz leżał na ziemi martwy. Jego martwe ciało podniósł z ziemi Filip Geryluk, sąsiad młodego męczennika, wołając do kozaków: „już narobiliście mięsa, możecie mieć go jeszcze więcej, bo wszyscy jesteśmy gotowi umrzeć za naszą wiarę”.

Masakra zapewne trwałaby dłużej, gdyby nie wypadek postrzelenia żołnierza przez współatakującego kozaka. Przerwano ogień. Teraz żołnierze bez przeszkód dotarli do drzwi cerkwi, które wyrąbali siekierami. Do świątyni wprowadzono rządowego proboszcza. W wyniku strzelaniny 13 unitów zginęło a rannych było ok. 180 osób. Ciała zabitych leżały przy świątyni przez całą dobę. Potem pogrzebano je, bezładnie wrzucając do wspólnej mogiły, którą zrównano z ziemią, aby nie pozostawić żadnego śladu po pochówku. Miejscowi ludzie jednak dobrze zapamiętali to miejsce. Wydarzenia pratulińskie plastycznie wyraził Eliasz Radzikowski malując obraz przedstawiający męczeństwo Unitów pratulińskich.

Niebawem po tym, w 1876 r. carskie władze murowaną neoklasycystyczną świątynię łacinników oddali prawosławnym, a parafię pratulińską przyłączono do Malowej Góry. W ten sposób ogołocony kościół stał się w 1882 r. cerkwią prawosławną. Natomiast dotychczas użytkowana przez prawosławnych cerkiewka unicka w 1886 r. została rozebrana.

Po ukazie tolerancyjnym w 1905 r., unici pratulińscy chcąc się zabezpieczyć na przyszłość przed zakusami włączenia ich do Kościoła prawosławnego, przyjęli obrządek łaciński. Katoliccy parafianie pratulińscy swoje modlitwy odprawiali w prowizorycznym drewnianym kościółku - murowany kościół parafialny pozostawał ciągle w rękach prawosławnych do czasu odzyskania przez Polskę niepodległości. W ten sposób unicka parafia pratulińska przestała istnieć.

Błogosławieni

Proces beatyfikacyjny unickich Męczenników Pratulina z 1874 roku rozpoczął się od roku 1918. Rozpoczął go pierwszy ordynariusz wskrzeszonej diecezji siedleckiej bp Henryk Przeździecki. Śmierć biskupa i wybuch II wojny światowej oraz rządy komunistyczne w powojennej Polsce uniemożliwiły kontynuację procesu.