Doświadczenie winy

I coś podobnego jest w życiu naszym, moi drodzy. Inaczej przeżywamy problem winy, kiedy mamy te osiemnaście, dziewiętnaście, dwadzieścia czy ile lat, a inaczej wtedy, kiedy mamy lat czterdzieści, sześćdziesiąt, siedemdziesiąt. Wina jak gdyby w nas rosła, jak gdyby nabierała znaczenia, jak gdyby stawała się ogromnym ciężarem nie do zniesienia.

Jeszcze kojarzą mi się tutaj teksty Antoniego Kępińskiego. U Antoniego Kępińskiego, tego znakomitego psychiatry, problem (powiedzmy ogólnie) psychopatii zawsze jest rozważany trochę pod kątem problemu etyki, czyli problemu winy. Człowiek jest jednością psychiczną – duchową i cielesną. I te dwa aspekty – zwłaszcza gdy idzie o problem winy – na siebie zachodzą. I kto wie, czy źródłem jakiegoś znerwicowania, czy jakiejś „choroby na ludzi” w wieku dojrzałym nie jest wina zaciągnięta w wieku młodzieńczym. Jakieś gruszki ukradzione dla samej frajdy kradzenia. Wtedy nagle to staje się jakąś fatalną siłą w człowieku, siłą, która od wewnątrz człowieka rozsadza.

Mówię to dlatego, że to, co powiem, może nie dla wszystkich być jednakowo czytelne. Bo to, co będę mówił, zależy od doświadczenia winy, jakie każdy z nas ma. I, że się tak wyrażę, sytuację pogarsza jeszcze jeden fakt. Mój przyjaciel, ksiądz Mieczysław Maliński, zawsze radzi, że aby mówić konferencje, rekolekcje czy nawet kazanie, należy je adresować do jednej osoby. I on powiada, że wtedy okazuje się, iż wielu myśli, że to o nich i do nich mowa. Tak radzi ksiądz Maliński. A ja w tej chwili, niezależnie od rady Malińskiego, mam w wyobraźni jeden problem winy – jeden problem winy, z którym spotkałem się przed paroma tygodniami – i rozważając dzisiejszy problem, dzisiejszą konferencję, nie mogę się uwolnić od wyobraźni i od tego konkretu. I zdaję sobie sprawę, że to wygląda tak, jak ja bym polemizował tutaj... no, nie polemizował, ale tłumaczył, coś przedkładał, coś wyjaśniał tamtemu człowiekowi, człowiekowi, którego zresztą tutaj nie ma.

Po tych wszystkich wyjaśnieniach i po tych usprawiedliwieniach wejdźmy w problem. Wejdźmy w problem tej naszej indywidualnej, osobistej winy – winy, której rozmaicie doświadczamy, którą rozmaicie nazywamy, ale winy którą najwłaściwiej byłoby nazwać naszym własnym imieniem i nazwiskiem. Mój grzech to nie są ukradzione gruszki, to nie jest podłożenie nogi koledze, to nie jest szwindel w czasie zdawania egzaminu – mój grzech to jestem ja. To, że on się tak ujawnił, to jest sprawa drugorzędna. Gdybym żył dwieście lat temu, przejawy byłyby inne, ale wina byłaby ta sama. Bo winą tą jestem ja. Ta wina jest częścią mojej indywidualności, lepiej mówiąc – jest częścią mojej samotności.

Czymże, moi drodzy, jest wina? Nie podam tutaj naukowej definicji winy, ale powiem, że wina to jest to, co łatwiej nam dostrzec w drugim człowieku niż w sobie. Wina to jest to, co najpierw i przede wszystkim odkrywamy w drugim. Wina to jest to, co nasze spojrzenie wydobywa z twarzy drugiego już przy pierwszym spotkaniu. Winą jest to, że kiedy patrzymy na twarz drugiego człowieka, to mówimy: „On jest taki zarozumiały na twarzy”, albo: „On jest arogancki”, albo „Jego twarz jest bezmyślna”, albo coś jeszcze więcej, coś jeszcze dalej. W naszym odkrywaniu winy zawsze jest tak, że odkrywamy ją najpierw i przede wszystkim w twarzy drugiego człowieka. Lepiej i głębiej mówiąc – winą jest to, co najpierw i przede wszystkim odkrywamy w drugim. Człowiek, który do nas przychodzi, musi udowodnić własną niewinność, bo jesteśmy skłonni podejrzewać w nim winę już przez samo to, że przychodzi.

  Wydawnictwo "Znak" - "Nadzieja czeka na Słowo, Rekolekcje" Tekst pochodzi z książki "Nadzieja czeka na Słowo. Rekolekcje" ks. Józefa Tischnera wydanej nakładem wydawnictwa Znak. Rekolekcje "Odkupiciel Człowieka" wygłoszone zostały w kościele Św. Krzyża w Warszawie w 1979 r.