Integracja cudzoziemców to duży problem społeczny. Jak odnosi się do tego tematu społeczna nauka Kościoła?

Zgodnie z założeniem katolickiej nauki społecznej każdemu przysługuje prawo do migracji. Konstytucja Dogmatyczna o Kościele stwierdza, że ludzie są skłonieni różnymi powodami do zmiany miejsca pobytu i sposobu swojego życia. Jan XXIII w swojej encyklice „Pacem in terris” stwierdza jednoznacznie, że: „każdemu człowiekowi winno przysługiwać nienaruszalne prawo pozostawania na obszarze swego własnego kraju lub też zmiany miejsca zamieszkania”. Dla papieża jest rzeczą oczywistą, że bycie obywatelem określonego państwa nie sprzeciwia się w niczym temu, że jest on również członkiem rodziny ludzkiej oraz „obywatelem owej obejmującej wszystkich ludzi i wspólnej wszystkim społeczności” (PT 25). Jan Paweł II w swojej encyklice „Laborem exercens” przypomina to samo nauczanie, że Kościół uznaje prawo każdego człowieka do „opuszczenia kraju swego pochodzenia z różnych motywów, żeby szukać lepszych warunków życia w innych krajach” (LE 23).

Należy również przypomnieć, o tym,  że prawo do migracji wypływa z trzech oddzielnych zasad katolickiej nauki społecznej: prawa do utrzymania rodziny, pierwszeństwa rodziny nad państwem i prawa do inicjatywy gospodarczej. Kościół naucza, że: „ludzie mają prawo do prywatnego posiadania dóbr materialnych, które zapewniają ojcu rodziny zabezpieczenie fizycznego, duchowego i materialnego rozwoju rodziny. Z tego wywodzi się również prawo rodziny do zmiany miejsca zamieszkania”. Przywilej rodziny do budowania lepszego życia nie może być nigdy ograniczony przez państwo. Należy tu jednak podkreślić, że przyczyną migracji może być również restrykcyjna polityka imigracyjna państwa, która zawsze prowadzi do osłabienia podmiotowości jednostki, ograniczenia wolnej wymiany i swobody umów, co w konsekwencji zmusza ludzi do zmiany miejsca zamieszkania.

Cudzoziemcy często czują się obco w nowym kraju. Zdarzają się przypadki, że są źle traktowani w swojej nowej ojczyźnie. Jak nauczyć ludzi życzliwości do imigrantów?

Migracja jest jednym z tych bardzo skomplikowanych zjawisk, które dotyka wielu ludzi na całym świecie. Dlatego też, Kościół stara się dbać o  poszanowanie praw imigrantów. Kościół widzi imigrantów przez pryzmat Chrystusa i z pomocą wiary stara się bardziej zrozumieć, co jest wymagane od nas Katolików i obywateli w rozwiązywaniu złożonych spraw związanych z kwestią imigracji. Ponadto, jako chrześcijanie uznajemy daną przez Boga wartość każdej osobie ludzkiej a przez to podstawowej godności ludzkiej, do której wszyscy są upoważnieni.

Przyjmowanie przybysza – znamienna cecha Kościoła od samego początku – pozostaje niezbędną i podstawową cechą Kościoła i społeczeństwa także dzisiaj. Kiedy Jezus nakazał nam miłować naszego bliźniego, uczony w Prawie zapytał Go aby sprecyzował kogo miał na myśli jako bliźniego. Zamiast podając mu prawną różnicę pomiędzy tym, kto jest bliźnim, a kto nie jest, Jezus opowiedział mu przypowieść o Dobrym Samarytaninie (Łuk. 10:25). Jezus uczy nas, że bliźnim jest ta osoba, która nas potrzebuje. Widzenie imigranta przez pryzmat wiary znajduje swój początek w wyraźnym nauczaniu Chrystusa: „Byłem przybyszem, a przyjęliście Mnie” (Mat. 25:35). Jezus utożsamił się osobiście z obcym i zobowiązał swoich uczniów aby rozpoznali Go w nieznanym przybyszu.

Troska o imigranta dlatego staje się czymś więcej niż wzajemna dobroć, tolerancja, czy sprawiedliwość społeczna; przyjmowanie przybysza wyraża naszą wiarę w Jezusa Chrystusa. Wielu imigrantów uciekło ze swojej ojczyzny z powodu skrajnego ubóstwa, przemocy, prześladowania albo klęski naturalnej. To przemieszczanie się ludzi z jednego miejsca na drug ie było i jest trwałą cechą ludzkiej historii. Z godności każdej osoby ludzkiej wypływają podstawowe prawa ludzkie, które zawierają także prawo to opuszczenia swojego kraju i znalezienia nowego miejsca do życia i pracy. Według nauki społecznej Kościoła te prawa nie są nadane przez rządy czy władze ludzkie – one są wrodzone w osobę ludzką. Ten temat poruszany jest także przez obecnego Papieża, który 10 stycznia 2010 roku podczas modlitwy Anioł Pański wskazał wiernym kierunek, w którym powinni starać się wypełniać rolę dobrych chrześcijan wobec imigrantów. „Imigrant jest istotą ludzką, odmienną ze względu na pochodzenie, kulturę i tradycje, ale jest osobą, którą należy szanować, posiadającą prawa i obowiązki, w szczególności w dziedzinie pracy, gdzie łatwiej o pokusę wyzysku, ale także, jeśli chodzi o konkretne warunki bytowe (…). Problem jest nade wszystko ludzki! Wzywam do spojrzenia w twarz drugiego i odkrycia, że ma on duszę, historię i życie, i że Bóg miłuje go tak samo, jak mnie”.

Rolą Kościoła jest edukacja na rzecz miłości i tolerancji do drugiego człowieka. W orędziu z okazji 97. Światowego Dnia Migranta i Uchodźcy Benedykt XVI podkreślił: „Przyjmowanie uchodźców i udzielanie im gościny jest obowiązkiem wszystkich, wynikającym z ludzkiej solidarności, która nakazuje nam zadbać o to, by nie poczuli się odizolowani z powodu nietolerancji i obojętności.

W sposób szczególny święta Eucharystia stanowi w sercu Kościoła niewyczerpane źródło jedności całej ludzkości. Miłosierdzie, praktykowane zwłaszcza względem ubogich i słabych, stanowi kryterium autentyczności celebracji eucharystycznych. W świetle hasła „Jedna rodzina ludzka” – podsumowuje Ojciec Święty – należy wziąć pod uwagę w szczególności sytuację uchodźców i innych migrantów przymusowych, którzy stanowią pokaźną część zjawiska migracyjnego” – dodał Benedykt XVI.

Benedykt XVI przypomniał, że: "przyjmowanie uchodźców i udzielanie im gościny jest obowiązkiem wszystkich, wynikającym z ludzkiej solidarności, która nakazuje nam zadbać o to, by nie poczuli się odizolowani z powodu nietolerancji i obojętności".  Benedykt XVI przywołał też słowa naszego rodaka – Jana Pawła II z 2001 roku: "Powszechne dobro wspólne ogarnia (...) całą rodzinę narodów, przekraczając granice egoistycznych nacjonalizmów". Podczas swego orędzia Ojciec Święty zachęcił wiernych do modlitwy o braterskie relacje między ludźmi i o to, by "w sferze życia społecznego, politycznego i instytucjonalnego wzrastały zrozumienie i wzajemny szacunek między narodami i kulturami". Podsumowanie m tych rozważań niech będą słowa świętego Piotra, który nalegał na Chrześcijan w Rzymie: „przygarniajcie siebie nawzajem, bo i Chrystus przygarnął was ku chwale Boga” (Rzy. 15:7).

Czy Caritas Polska prowadzi działania mające na celu wspieranie środowisk imigranckich?

Caritas w Polsce prowadzi 5 Centrów Pomocy Migrantom i Uchodźcom zapewniając kompleksową i specjalistyczną pomoc: psychologiczną, prawną i socjalną dla osób ubiegających się lub posiadających ochronę międzynarodową. Każdego roku z pomocy zapewnianej w CPMiU Caritas korzysta ponad 3 tysiące osób ubiegających się lub posiadających ochronę uzupełniającą.

Oprócz zapewnienia podstawowych form pomocy, Caritas prowadzi również od 2 lat innowacyjne działania w ramach projektu Wspólny Dom – Polska, finansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Uchodźczego i budżetu państwa. W ramach tych działań powstał Zespół Interdyscyplinarny - powołany przez MOPR w Lublinie, naszego partnera w realizacji projektu. Zadaniem Zespołu jest opracowanie koncepcji systemu integracji cudzoziemców. Utworzyliśmy również nowe Centrum Pomocy Migrantom i Uchodźcom w Białej Podlaskiej, którego celem jest zapewnianie pomocy osobom przebywającym w Ośrodku Recepcyjnym i Ośrodku Zamkniętym w tym mieście. Od roku 2009 pracownicy Centrów docierają regularnie z pomocą do aresztów deportacyjnych i aresztów w celu wydalenia oraz większej liczby Ośrodków dla Cudzoziemców – w sumie 18 lokalizacji.

Zainspirowani działaniami Fundacji Ocalenie zatrudniliśmy w roku 2009 doradców międzykulturowych – kobiety narodowości czeczeńskiej, które są w Centrach odpowiedzialne za dialog międzykulturowy. W roku 2009 i 2010 w ramach projektu „Laboratoria integracji” analizowaliśmy dobre praktyki stosowane w Europie Zachodniej w integracji imigrantów. Robiliśmy to po to, żeby instytucje publiczne oraz organizacje pozarządowe w Polsce dysponowały wiedzą, co jest sprawdzonymi rozwiązaniami w pracy na rzecz imigrantów. Owocem tych prac są dwie publikacje dotyczące tych rozwiązań instytucjonalnych i ich możliwości zastosowania w Polsce: „Laboratoria integracji. Lekcje z doświadczeń brytyjskich, belgijskich, katalońskich i portugalskich” oraz „Laboratoria integracji. Obserwacje i notatki praktyczne”. Zorganizowaliśmy też przy tej okazji konferencję, na której byli eksperci zagraniczni dzielący się z nami swoimi doświadczeniami.

Od września 2010 roku Caritas Polska realizuje projekt: „Praktyki Integracji. Wypracowanie Metod i Narzędzi do Oceny Skuteczności Polityki Integracyjnej”.

Jego celem jest:
- wypracowanie metody koordynacji i ewaluacji współpracy organizacji pozarządowych, organów samorządowych i organów władzy centralnej na rzecz wspólnego prowadzenia polityki integracyjnej;
- poprawa jakości obsługi cudzoziemców poprzez upowszechnienie zbieranych doświadczeń wśród organizacji pracujących przy realizacji projektów integracyjnych;
- poprawa polityki integracyjnej poprzez wymianę doświadczeń, lokalizację braków oraz niwelacje dublujących się działań.

Czy Caritas Polska uczestniczy w debacie na temat polityki migracyjnej?

Caritas Polska jest doświadczona w realizowaniu programów pomocowych na rzecz imigrantów i jej opinia jest cenna dla organów państwowych zajmujących się problemem migracji. Jako jedna z instytucji zajmujących się imigrantami Caritas Polska została w kwietniu br. zaproszona przez Zespół do Spraw Migracji MSWiA do konsultacji społecznych nad projektem dokumentu strategicznego „Polityka migracyjna Polski – stan obecny i postulowane działania”.  W skład Zespołu wchodzą przedstawiciele najważniejszych resortów i instytucji zajmujących się problematyką związaną z migracjami.  W kontekście działań podejmowanych przez Caritas szczególnie ważnym aspektem ww. dokumentu jest część poświęcona integracji cudzoziemców z polskim społeczeństwem. Programy integracyjne mają umożliwić samodzielne funkcjonowanie w społeczeństwie poprzez naukę języka polskiego, uzyskanie kwalifikacji przydatnych na rynku pracy, dostęp do mieszkań. Szef MSWiA, który jest przewodniczącym Zespołu, powiedział w trakcie konferencji 6 kwietnia br., że: „biorąc pod uwagę doświadczenia innych krajów najlepszą formułą integracji jest tworzenie organizacji pozarządowych, które grupują Polaków i przedstawicieli osiadłych już w Polsce społeczności, np. ukraińskiej, białoruskiej, ormiańskiej. Powinny one pomagać cudzoziemcom i ułatwiać integrację. Projekt przewiduje także, że ośrodki dla osób ubiegających się o status uchodźcy powinny być mniejsze i położone w większych miejscowościach, tak aby ułatwić dostęp do rynku pracy cudzoziemcom, których wnioski zostaną rozpatrzone pozytywnie.

Jaka jest rola dialogu międzyreligijnego w podejmowaniu działań na rzecz integracji imigrantów?

Dialog międzyreligijny jest kwestią bardzo trudną, ale konieczną. Szczególnie ważny dla świata jest dialog chrześcijan z islamem. Prawdopodobnie zdecyduje o tym, jak będzie wyglądać przyszłość. Aby dialog był skuteczny, trzeba się spotykać i rozmawiać, a także podejmować inicjatywy w ramach dialogu między religiami. Szczególnie ważny wkład w zaangażowanie we współpracę międzyreligijną islamu i chrześcijaństwa miał pontyfikat Jana Pawła II, który zmienił relacje katolicko-muzułmańskie, stanowiąc całą epokę kulturowej przemiany. Wzajemne stosunki pomiędzy religijnymi instytucjami i wyznawcami nacechowane były wrogością, nieufnością. W dokumencie Soboru Watykańskiego II czytamy: „Kościół spogląda z szacunkiem również na muzułmanów, czcicieli jedynego Boga, żyjącego i samoistnego, miłosiernego i wszechmocnego, Stworzyciela nieba i ziemi, który przemówił do ludzi. Starają się również poddawać z całej duszy Jego ukrytym postanowieniom, tak jak poddał się Bogu Abraham, do którego islamska wiara chętnie się odwołuje. Jezusa wprawdzie nie uznają za Boga, czczą Go jednak jako proroka a Jego dziewiczą matkę, Maryję , darzą szacunkiem i niekiedy pobożnie Ją wzywają. Oczekują nadto dnia sądu, kiedy Bóg odda zapłatę wszystkim wskrzeszonym ludziom. Dlatego też cenią życie moralne i czczą Boga szczególnie przez modlitwę, jałmużnę i post”.

Dialog ten, toczący się na wielu płaszczyznach, przybiera też formę tzw. dialogu życia, ponieważ wyznawcy obu religii muszą współistnieć na tej samej planecie. „Dziś szczególnie nam potrzeba dialogu i wzajemnego szacunku. Niech temu celowi służy Dzień Islamu. Głębsze poznanie źródeł naszej wiary, świętych tekstów – Biblii i Koranu – uczy nas, że nie może być żadnego usprawiedliwienia dla walki i terroru w imię boga, ponieważ Bóg nasz jest „Bogiem pokoju”. Czas niepokoju wzywa nas do budowania pokoju dziś”. Tak pisał w 2004 r. biskup Tadeusz Pikus, przewodniczący Komitetu Dialogu z Religiami Niechrześcijańskimi Episkopatu Polski i członek zarządu głównego Rady Wspólnej Katolików i Muzułmanów w orędziu na IV Dzień Islamu w Kościele katolickim w Polsce. Dialog chrześcijańsko-muzułmański w Polsce, zainicjowany w Pieniężnie w 1985 r., również rozwijał się zgodnie z myślą Soboru Watykańskiego II i w duchu, jaki nadał dialogowi Jan Paweł II swymi czynami i swoją otwartością. W dialogu trzeba zwracać uwagę na czynniki osobowościowe, które w przypadku beatyfikowanego Jana Pawła II  szczególnie przyczyniły się do wzajemnego zbliżenia chrześcijan i muzułmanów.

Autentyczny dialog międzyreligijny powinien prowadzić przede wszystkim do prawdziwego poznania się obu religii oraz ich przedstawicieli i powstania między nimi relacji opartych na wzajemnym szacunku. Chrześcijanie i muzułmanie podejmują wiele starań w tym kierunku, a także w celu wspólnego wsłuchiwania się w Boże objawienie dane ludzkości.

Jaka jest rola Caritas Internationalis i Caritas Europa  w kwestiach związanych ze strategią działania wobec środowisk imigrantów?

Dzięki obecności Caritas Polska w strukturach międzynarodowych Caritas Europa i Caritas Internationalis uczestniczymy w spotkaniach międzynarodowych, których celem jest wymiana doświadczeń z innymi krajami UE. Pracownik Caritas Polska jest członkiem Komisji Migracji Caritas Europa. Caritas Internationalis organizuje pomoc dla ludzi bez względu na rasę, narodowość, płeć lub poglądy polityczne, filozoficzne czy religijne. Zgodnie z przesłaniem ewangelicznym, Caritas Internationalis  wspiera migrantów ubiegających się o azyl, broni praw cudzoziemców i oferuje pomoc socjalną i prawną. Na podstawie doświadczeń we współpracy z lokalnymi Caritas, Caritas Internationalis stara się również wpływać na konstruktywne zmiany w prawie dotyczącym migrantów.

Z kolei Caritas Europa w swoich działaniach na rzecz uchodźców koncentruje się na problemach migracji na terenie naszego kontynentu. W związku z tym, że demograficzny i ekonomiczny stan większości państw europejskich domaga się obecnie napływu nowych sił ludzkich Caritas Europa stara się przekonać instytucje państwowe zajmujące się imigrantami do tego, że zapewnienie opieki pozwoli im zintegrować się ze społeczeństwem, a to z kolei będzie miało korzystny wpływ na rozwój gospodarki. Integracja nowych mieszkańców Europy jest więc niezwykle potrzebna, także na poziomie strategicznego planowania strukturalnego.

Nasza obecność w tych strukturach jest bardzo ważna, gdyż dzięki nim możemy uczyć się, jak w krajach o dłuższej tradycji imigracji pracuje się na rzecz integracji. Ważną rolą Caritas Europa jest również prowadzenie lobbingu wobec instytucji Unii Europejskiej, której instytucje mają istotny wpływ na sytuacje migrantów na naszym kontynencie.