W Torrijos, gdzie mieszkała, Teresa Enríquez założyła pierwsze w Hiszpanii Bractwo Eucharystyczne. Podobne grupy powstawały wcześniej na ziemiach włoskich, ale na Półwyspie Iberyjskim jeszcze ich nie było. Teresa wysyłała listy i prośby do papieża Juliusza II i w 1508 r. wymogła na nim w końcu wydanie zgody na działalność oraz bulli nadającej bractwu odpowiednie przywileje. Grupa w Torrijos dała początek podobnym stowarzyszeniom w całej Hiszpanii, a w późniejszym czasie także w innych europejskich krajach. Jeden z biografów przypisywał nawet Teresie pomysł ustanowienia uroczystości Bożego Ciała. Mylił się, ponieważ Boże Ciało obchodzono już w XIII w., Teresa jednak rzeczywiście była zakochana w Eucharystii. Ufundowała też w swoim mieście kolegiatę pod wezwaniem Najświętszego Sakramentu. Perła architektury, budowana w latach 1509–1518, w której można zauważyć motywy średniowieczne i renesansowe, była częścią założonego przez Teresę Miasta Boga.

W centrum świata

Teresa Enríquez de Alvarado urodziła się ok. 1450 r. w miejscowości Medina de Rioseco na północy Hiszpanii. Była kuzynką przyszłego króla Ferdynanda Aragońskiego. Jej ojcem był zaś władca Mediny i kastylijski admirał Alonso II Enríquez. Teresa nie poznała matki, która zmarła krótko po porodzie. Wychowywała się pod okiem babci w pobliskim klasztorze franciszkańskim. Matka ojca przekazała dziewczynie swoją wiarę i surowe zasady moralne.

Według niektórych źródeł Teresa wyszła za mąż w 1478 r., a według innych w roku 1470. Bardziej prawdopodobna wydaje się ta druga data. Małżonkiem szlachcianki Enríquez de Alvarado został starszy o 10 lat Gutierre de Cárdenas. Był to jeden z najbardziej wpływowych ludzi na hiszpańskim dworze. De Cárdenas wiernie służył Izabeli Kastylijskiej jeszcze w czasie, gdy była ona młodą księżniczką, a o władzę w Hiszpanii toczyły się walki. Został majordomusem Izabeli i miał wpływ na doprowadzenie do jej ślubu z Ferdynandem Aragońskim. Gdy jego pani została królową, objął funkcję polegającą na kontrolowaniu finansów państwa. Brał udział w pracach nad traktatem z Tordesillas, na mocy którego Hiszpania i Portugalia podzieliły między siebie obszary kolonizacji poza Europą. Stał się jednym z najbogatszych Kastylijczyków. Zasłużył się podczas walk o Granadę, którą Hiszpanie odbili z rąk Maurów. To jemu przypadł w udziale zaszczyt odebrania kapitulacji ostatniego sułtana Granady. Trudno więc się dziwić, że jego żona została damą dworu królowej Izabeli. Podczas walk o Granadę towarzyszyła mężowi. Opiekowała się rannymi żołnierzami. Gutierre zmarł w 1503 r., pozostawiając żonie ogromny majątek. Małżonkowie mieli troje dzieci, które liczyły na spadek. Ich matka zdecydowała jednak inaczej.

Pani mecenas

Po śmierci męża Teresa zamieszkała w Torrijos, które było własnością jej męża. W chwili, gdy Gutierre obejmował je w posiadanie, leżące niedaleko Toledo miasteczko miało 500 mieszkańców, w tym 200 w dzielnicy żydowskiej. Teraz szlachcianka zaczęła budowę całej dzielnicy, mającej powierzchnię 25 ha. Nazwała ją Miastem Boga. W mniej niż 20 lat wybudowała pałac, dwa szpitale, dwa klasztory i rozpoczęła budowę kolegiaty. Przedsięwzięcie było bardzo nowoczesne jak na swoje czasy. Dla wygody pacjentów szpitale były przestronne i jasne. Dzieliły się na część męską i żeńską. Chorym służyli chirurg, majordomus i sześciu innych pracowników. Z pieniędzy Teresy wybudowano też dom dla sierot. Szlachcianka angażowała się ponadto w pomoc prostytutkom, które chciały porzucić upokarzające zajęcie. Znajdowano dla nich pracę i mężów. Była dama dworu królowej Izabeli osobiście pomagała biedakom proszącym o wsparcie. W jednym ze współczesnych jej świadectw czytamy: „Przybywał do Villa de Torrijos tłum ubogich wiedziony sławą wielkich jałmużn, które ta chrześcijańska dama rozdawała. Kazała (...) zgromadzić nieskończoną liczbę ubogich na dziedzińcu jej pałacu (...) i własnymi rękami rozdawała chleb chłopcom i dziewczętom, a słudzy rozdzielali go ubogim”.

Działalność Teresy nabrała rozmachu po śmierci męża, ale i wcześniej szlachcianka nie zapominała o jałmużnach czy wspieraniu zakonów. W 1496 r. do Torrijos przybyły trzy pobożne kobiety. Teresa kazała zbudować klasztor, w którym zamieszkają. Budynek powstał w krótkim czasie, a do jego mieszkanek dołączyły trzy kolejne. Dało to początek działalności Trzeciego Zakonu św. Franciszka. Teresa Henrìquez osobiście wystarała się o odpowiednie zgody u papieża Aleksandra VI.

Franciszek i Benedykt

Kilka lat później Teresa znowu udała się do Rzymu po papieskie zezwolenia. Prosiła – tym razem Juliusza II – o zgodę na fundację klasztoru koncepcjonistek. Stało się tak, ponieważ poznała jego założycielkę, bł. Beatrycze da Silva. Beatrycze pochodziła z Portugalii i podobnie jak Teresa była damą dworu. Słynęła z urody, miała nawet posłużyć jako modelka jednemu z artystów tworzącemu wizerunek Maryi. Królowa Izabela Portugalska była tak zazdrosna, że kazała ją uwięzić. W więzieniu Beatrycze ukazała się Matka Boża, która kazała jej założyć zakon czczący tajemnicę Niepokalanego Poczęcia. Po wyjściu na wolność dziewczyna wstąpiła do zakonu cysterek w Toledo. Po 30 latach wystąpiła z niego i założyła oparty na Regule św. Benedykta Zakon Niepokalanego Poczęcia, zwany zgromadzeniem koncepcjonistek. Papież zaaprobował jego istnienie. Po śmierci regułę zmieniono na franciszkańską. Być może miała na to wpływ wychowana w tym duchu Teresa. Bulla z 1507 r., uznająca klasztor, informuje, że pani Enríquez de Alvarado „kazała wybudować dom, który znajduje się w pobliżu kościoła zwanego pustelnią św. Katarzyny, w obrębie parafii Torrijos we wspomnianej diecezji, do użytku i pokoju dla niektórych pobożnych kobiet z zakonu Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, gdzie chwalą Boga, (…), w którym obecnie godnie i uczciwie żyją. Pani Teresa pragnie teraz wznieść przy domu i kościele św. Katarzyny klasztor Zakonu Poczęcia Najświętszej Maryi Panny, a po erygowaniu obdarzyć go dobrami, które dał jej Bóg”.

Ukryjcie moje ciało

Teresa dobrze znała się też z ks. Fernando de Contrerasem. Pochodzący z Sewilli kapłan był nazywany berberyjskim apostołem, ponieważ zajmował się wykupywaniem niewolników z rąk Maurów. Możliwe, że to pani Enríquez de Alvarado podsunęła mu pomysł rozpoczęcia takiej misji, a pewne jest to, że bardzo go w tym wspierała. Pieniądze, dzięki którym chrześcijańscy jeńcy odzyskiwali wolność, pochodziły z jej skarbca. W 1506 r. przeznaczyła na ten cel milion dukatów.

Umierała w 1529 r. w opinii świętości i pozostawiła po sobie kwitnące Miasto Boga, będące ośrodkiem religijnym i charytatywnym, a jednocześnie pięknym przykładem sztuki z przełomu średniowiecza i renesansu. A jednak miejsce jej pochówku było przez ponad 100 lat nieznane. Sama o to prosiła, pisząc w testamencie: „Pokornie błagam, aby po mojej śmierci i pogrzebie wyjęli moje ciało z grobowca, w którym się znajdzie, i potajemnie złożyli w zamkniętej wnęce ściennej bez żadnego oznaczenia”. Tak się stało. Choć pani Enríquez de Alvarado ma piękny renesansowy nagrobek w ufundowanej przez siebie kolegiacie, jej ciało zostało stamtąd zabrane. W 1688 r. pewien zakonnik przypadkowo je odkrył. Zwłoki Teresy były umieszczone w ścianie bez żadnej tablicy. Można je było rozpoznać, bo nie uległy rozkładowi. Pozostało tak do dziś.

Proces beatyfikacyjny twórczyni Miasta Boga rozpoczął się w XX w. W kwietniu 2023 r. papież Franciszek podpisał dekret uznający heroiczność jej cnót. •