Komisja Wspólna: Co to takiego?

KAI |

publikacja 07.02.2011 18:16

Pojutrze, 9 lutego 2011 r. spotka się w Warszawie Komisja Wspólna Rządu i Episkopatu. Dyskutowane będą m.in. kwestie polityki rodzinnej, zakończenie prac Komisji Majątkowej oraz polska prezydencja w Unii Europejskiej. Przedstawiamy zarys historii Komisji Wspólnej.

Komisja Wspólna: Co to takiego? Jacek Zawadzki/ Agencja GN Abp Sławoj Leszek Głódź

PRL: Komisja Mieszana

Komisja Wspólna od kilku dziesięcioleci jest istotną płaszczyzną dialogu miedzy państwem a Kościołem. Inicjatorem wspólnych spotkań rządu i Episkopatu w Polsce jeszcze pod koniec lat czterdziestych ubiegłego wieku był Prymas Polski, abp Stefan Wyszyński. Głównym powodem był narastający antykościelny kurs władz komunistycznych, co abp Wyszyński pragnął wyhamować. „Pragnąłem doprowadzić za wszelką cenę do stworzenia stałego ciała porozumiewawczego między Episkopatem a Rządem, które później powstało w postaci Komisji Mieszanej” – wspominał kard. Wyszyński w swoich notatkach.

Pierwsze takie posiedzenie odbyło się 5 sierpnia 1949 r. Do grudnia 1949 r. odbyło się ich 12. W wyniku tych prac 14 kwietnia 1950 r. podpisano pierwsze w dziejach „Porozumienie” zawarte między Episkopatem katolickim i rządem komunistycznym. Zawierało m.in. postanowienia o nauce religii w szkole, swobodzie kultu i działalności zakonów.

„Porozumienie” nie było jednak respektowane przez stronę rządową. Trzy lata później Episkopat wystosował do rządu memoriał w związku z poważnymi naruszeniami „Porozumienia”. „Rzeczy Bożych na ołtarzach cesarza składać nam nie wolno. Non possumus!” – pisał kard. Wyszyński. Dokument ten stał się jednym z głównych powodów jego aresztowania w nocy z 25 na 26 września 1953 r. Na trzy lata zawieszono działalność Komisji Mieszanej.

Prace Komisji Mieszanej wznowiono dopiero 8 listopada 1956 r. Prymas opisał też metodę pracy Komisji: „Przed każdym zebraniem członkowie biskupi obywają naradę u mnie; na Komisji występują ze sprawami uprzednio uzgodnionymi. Po zebraniu Komisji Mieszanej odbywa się konferencja sprawozdawcza, z której sporządza się «pod dyktando» protokół” (fragment z „Zapisków więziennych”).

Najdłuższa, 12-letnia przerwa w działalności Komisji nastąpiła od 1968 r. Rząd próbował w tym czasie dążyć do ugody w Watykanem bez udziału Episkopatu Polski. Kolejne posiedzenie odbyło się już po wyborze kard. Karola Wojtyły na papieża i jego pierwszej pielgrzymce do Ojczyzny. Formalno-prawny status Komisji Wspólnej potwierdziła ustawa o stosunkach miedzy państwem a Kościołem z maja 1989 r.

W wolnej Polsce

Po 1989 r. prace Komisji Wspólnej podzielić można na kilka etapów, w zależności od opcji politycznej sprawującej władzę. Pierwszy z nich, za rządów Tadeusza Mazowieckiego i Hanny Suchockiej, jak wspomina jej ówczesny współprzewodniczący abp Tadeusz Gocłowski, „był etapem otwartym i partnerskim. Czuliśmy się partnerami wielkiej sprawy obecności Kościoła w państwie, które ma określoną tożsamość, określone dzieje, itd. Jednak autentyczne poszukiwanie dobra doprowadziło do przyjęcia ustawy w 1992 r., która wprowadziła w pełnym, postulowanym przez Kościół zakresie lekcje religii do szkół. Przykładów takiego pozytywnego działania było wiele. Pierwszy etap zakończył się podpisaniem Konkordatu”.

Walka o Konkordat

Radykalnie odmienny okres w pracy Komisji Wspólnej nastąpił po jesiennych wyborach 1993 r., kiedy do rządów powrócili postkomuniści. Choć spotkania Komisji odbywały się regularnie, to w większości wypadków kończyły się protokołem rozbieżności spraw. Często dyskutowana sprawą był Konkordat, którego ratyfikację blokowała wówczas lewica. Obszarem, w który obie strony zaangażowały się pozytywnie były przygotowania do wizyty Jana Pawła II w 1997 r. W tym samym roku strona rządowa zgodziła się na wynagradzanie ze środków budżetowych katechetów zatrudnionych w szkołach.

W okresie rządów AWS – w latach 1997-2001 - stosunki państwo-Kościół wróciły do normalności. Główny jednak ciężar wspólnych prac z rządem przejęła kierowana przez bp. Tadeusza Pieronka Kościelna Komisja Konkordatowa, która – wraz z analogiczną komisją rządową – pracowała nad dostosowaniem polskiego prawa do ustaleń wynikających z Konkordatu ze Stolicą Apostolską.

Lewica przyjazna w perspektywie integracji

Podczas kolejnego okresu rządów lewicy w latach 2001-2005, wzajemne stosunki – mimo różnic w wielu kwestiach – układały się harmonijnie. Stronie państwowej zależało wówczas na dobrych stosunkach z Kościołem w perspektywie integracji europejskiej. Kard. Józef Glemp w marcu 2002 r. sformułował to w następujących słowach: „Kościół zdaje sobie sprawę z trudności jakie niesie integracja, ale widzi możliwość współdziałania w tej dziedzinie. Kościół przybliżając duchowość Europy może towarzyszyć wysiłkom ekonomistów i finansistów pracujących na rzecz integracji europejskiej”.

W styczniu 2003 r. na spotkaniu Komisji biskupi wysunęli postulat, by rząd wynegocjował na forum Unii Europejskiej klauzulę chroniącą życie człowieka od momentu poczęcia. Miała być ona - w intencji Kościoła – włączona do przyszłego Traktatu Konstytucyjnego UE. Rząd zobowiązał się też, że będzie dążyć do wprowadzenia odwołania do chrześcijaństwa w preambule do Traktatu. Wśród innych tematów pracy Komisji, strona kościelna upominała się o zaliczanie oceny z religii do ogólnej średniej z ocen uzyskiwanych przez ucznia.

W listopadzie 2004 r. na forum Komisji Wspólnej biskupi wyrazili zastrzeżenia wobec przyjętej przez Parlament ustawy o świadczeniach rodzinnych. Jej zapisy spowodowały zjawisko fikcyjnych rozwodów, przeprowadzanych celem uzyskania wyższych świadczeń. Strona kościelna odniosła się też krytycznie do projektu ustawy zgłoszonej przez grupę senatorów, na temat rejestracji tzw. związków partnerskich.

Za rządów PiS

Osłabienie częstości spotkań Komisji Wspólnej nastąpiło za rządów koalicji PiS-Samoobrona-LPR. Rząd przez długi czas nie mianował swoich przedstawicieli do Komisji. Jedyne spotkanie Komisji Wspólnej w trakcie rządów PiS miało miejsce 29 marca 2006 r.

Choć głównym tematem były przygotowania do pielgrzymki Benedykta XVI do Polski, to strona kościelna przedstawiła projekt dotyczący uporządkowania kwestii nauczania religii w szkołach. Zaproponowano, aby wprowadzić do wyboru obowiązkowe nauczanie religii lub etyki, przy jednoczesnym wycofaniu możliwości nieuczęszczania przez ucznia na żaden z tych przedmiotów. Ocena z religii lub etyki byłaby wliczania do średniej, jednak nie decydowałaby o promocji do następnej klasy. Ważnym punktem obrad był postulat, aby przedmioty te można było zdawać na maturze.

Decyzję o wliczaniu stopnia z religii w średnią ocen uczniów podjął minister edukacji Roman Giertych 13 lipca 2007 r.

Pod rządami PO-PSL

W tym okresie Komisja Wspólna spotkała się 4 razy. Do głównych tematów rozmów na jej forum należały prace Komisji Majątkowej, kwestia polityki na rzecz rodziny, sprawy ustaw bioetycznych i nauki religii oraz etyki w szkole. Wśród załatwionych kwestii można powiedzieć o dwóch, tj. dnia wolnego w uroczystość Objawienia Pańskiego oraz doprowadzenie do zakończenia prac Komisji Majątkowej. Inne sprawy wciąż czekają na rozwiązanie.

Pierwsze spotkanie Komisji Wspólnej za rządów koalicji PO-PSL miało miejsce 13 lutego 2008 r. Biskupi zaproponowali wówczas nowe tematy: potrzebę wprowadzenia w Polsce polityki prorodzinnej oraz kwestie konieczności prawnych regulacji z sferze bioetycznej. Metropolita lubelski abp Józef Życiński referując ten temat, postulował, że należy dołożyć starań, by Polska ratyfikowała Konwencję Bioetyczną z 1997 r., której była sygnatariuszem. Sugerował, byśmy w dyskusji nad polskimi regulacjami prawnymi skorzystali z doświadczeń innych krajów, np. Niemiec, gdzie szacunek do ludzkiego życia jest godny naśladowania.

Powrócono też do kwestii miejsca nauki religii w systemie edukacji. Biskupi wskazali, że w wielu krajach Unii Europejskiej istnieje możliwość zdawania egzaminu maturalnego z nauki religii. Przypomnieli też, że należy wprowadzić możliwość uczęszczania na alternatywne wobec katechezy lekcje etyki w szkołach. Strona rządowa obiecała, że taka możliwość będzie realnie do wprowadzenia od 1 września 2009 r.

Wśród innych tematów omawiana była sprawa przywrócenia dnia wolnego od pracy w święto Trzech Króli (Uroczystość Objawienia Pańskiego). Na zakończenie spotkania zdecydowano o powołaniu zespołów dwustronnych, mających przeanalizować m.in. tematy: religii na maturze, polityki prorodzinnej i autonomii cmentarzy katolickich.

Podczas kolejnego spotkania Komisji Wspólnej 19 listopada 2008 r. dyskutowano głównie o potrzebie wprowadzenia w Polsce systemowych rozwiązań w zakresie polityki na rzecz rodziny oraz pracach Komisji Majątkowej. Obrady zakończyły się podpisaniem wspólnej deklaracji o potrzebie polityki rodzinnej.

Deklaracja ta wyznaczała priorytetowe zagadnienia dalekosiężnie rozumianej polityki rodzinnej, niezbędnej wobec grożącego Polsce załamania demograficznego. Obie strony uznały, że jak najszybciej należy zwiększyć nakłady z budżetu państwa na rodzinę, gdyż w Polsce kształtują się one znacznie poniżej średniego poziomu krajów Unii Europejskiej. Podkreślono, że szczególnej pomocy materialnej należy udzielić rodzinom wielodzietnym, w których wychowuje się jedna trzecia polskich dzieci, a których sytuacja jest najtrudniejsza.

Za istotne zadanie członkowie Komisji uznali także tworzenie programów wspierających rodziców, dzięki którym mieliby oni możliwość wyboru pomiędzy wychowywaniem swoich dzieci w domu a podejmowaniem obowiązków zawodowych i powierzeniem opieki nad dzieckiem innym osobom. Strona rządowa zobowiązała się wówczas do opracowania specjalnego, kompleksowego programu nt. polityki rodzinnej. Miał on być przygotowany w pierwszym kwartale 2009 r.

Na kolejnym spotkaniu komisji 25 czerwca 2009 r. przedstawiciele rządu i Episkopatu podpisali deklarację nt. zmian w pracach Komisji Majątkowej. Chodziło o uregulowanie tych kwestii, które wzbudzały największe kontrowersje społeczne czyli pominięcia samorządów przy podejmowaniu decyzji o restytucji gruntów położonych na ich terenach oraz wysokości wycen wartości tychże gruntów. Postanowiono zatem wprowadzić osobę wojewody do postępowania regulacyjnego prowadzonego przed Komisją Majątkową. Mógłby on pełnić rolę mediatora między stronami, o ile nie byłyby one w stanie dojść do porozumienia. Deklaracja uregulowała też sprawę tzw. operatów czyli wycen wartości nieruchomości będących przedmiotem postępowania przed Komisją Majątkową. Dotychczas operaty sporządzane były wyłącznie na wniosek kościelnych osób prawnych. Postanowiono, że sama Komisja Majątkowa będzie mogła się zwrócić do wyspecjalizowanych, koncesjonowanych podmiotów w kwestii ewentualnego arbitrażu, jeśli zajdzie taka potrzeba.

Ostatnie spotkanie Komisji Wspólnej miało miejsce 9 grudnia 2009 r. Głównymi tematami obrad była po raz kolejny polityka prorodzinna, prace Komisji Majątkowej, opinie o projektach bioetycznych i ustanowienie wolnego dnia w święto Trzech Króli.

Strona kościelna wyraziła opinię, że podpisana rok wcześniej deklaracja nt. polityki rodzinnej w zasadniczych punktach przez rząd nie została realizowana. Odpowiadając min. Michał Boni przyznał, że brak realizacji zapisów deklaracji spowodowany został faktem, że w momencie, kiedy deklaracja była podpisywana nie było jeszcze tak silnych oznak kryzysu ekonomicznego. Strona rządowa wyraziła nadzieję, że w przyszłym roku wychodzenie z kryzysu nabierze „pełnego tempa” i będzie możliwe również zdynamizowanie prac nad regulacjami w sferze polityki na rzecz rodziny.

Tematem obrad były także projekty poselskie ustaw bioetycznych. Biskupi zaapelowali o zdynamizowanie prac w tej dziedzinie, gdyż brak prawa w sferze bioetycznej prowadzi do istnienia w tym zakresie olbrzymiej, przez nikogo niekontrolowanej strefy.

Rozmawiano także o stanie prac Komisji Majątkowej. Biskupi postulowali by w większym stopniu włączyć w postępowania majątkowe Agencję Nieruchomości Rolnych, która ustawowo zobowiązana jest do przedstawiania gruntów zamiennych. Odnośnie do święta Trzech Króli strona rządowa zapowiedziała, że wniesie projekt, który umożliwiłby już w 2011 r. świętowanie tej uroczystości jako dnia wolnego od pracy. Byłoby to możliwe drogą zmiany rozporządzenia, które zobowiązuje pracodawców do udzielania pracownikom zastępczego dnia wolnego od pracy w przypadku, gdy święto kościelne lub państwowe przypada w sobotę. Obietnica ta niebawem została zrealizowana.

W 2010 r. nie odbyło się ani jedno posiedzenie Komisji wspólnej. Aktywność przejawiał jej podzespół ds. rodziny. Na spotkaniu podzespołu 24 listopada 2010 r. jednym z głównych dyskutowanych problemów była kwestia ubóstwa dzieci oraz świadczeń rodzinnych. Członkowie zespołu reprezentujący Konferencję Episkopatu apelowali o szybkie opracowanie rządowego, spójnego programu rozwiązań prorodzinnych.

Najbliższe Spotkanie Komisji Wspólnej Rządu i Episkopatu odbędzie się w Warszawie pojutrze, 9 lutego. Dyskutowane będą m.in. kwestie polityki rodzinnej, zakończenie prac Komisji Majątkowej oraz priorytety polskiej prezydencji w Unii Europejskiej.

Komisji Wspólnej od strony Konferencji Episkopatu przewodniczy obecnie metropolita gdański abp Sławoj Leszek Głódź a od strony Rządu RP minister spraw wewnętrznych i administracji Jerzy Miller.