Konfederacja barska stała się jednym z kluczowych wydarzeń związanych z powstaniem diecezji tarnowskiej. Korzystając z zawieruchy w 1769 roku, wojska austriackie weszły na południe Polski, zajmując 7 miast, w tym Nowy i Stary Sącz, oraz 275 wsi. W cesarskim języku urzędowym akt ten nazwa­ny został „rewindykacją”.

10 lat życia cesarzowej

Cesarzowa austriacka Maria Teresa, niewia­sta bardzo pobożna, rządzić samodzielnie raczej nie potrafiła, ale też nie była do tego przygotowy­wana. Duży wpływ na jej decyzje mieli doradcy, jak choćby Wenzel Anton von Kaunitz, kanclerz, który właściwie wymyślił rozbiór Polski z 1772 roku.

– Był to człowiek z jednej strony mądry, z drugiej przebiegły i bezwzględny – mówi ks. dr Kazimierz Talarek, historyk Kościoła. Zanim rozbiory przyszły Kaunitzowi do głowy, cesarzowa nazwała się „królową Halicza i Wło­dzimierza” (od tych dwóch miast pochodzi okre­ślenie „Galicja i Lodomeria”), 500 lat wcześniej bowiem władali nimi królowie węgierscy, których była następczynią. Z tej samej „sprawiedliwości dziejowej” wynikała austriacka rewindykacja, czyli zajęcie Sądecczyzny. Notabene cesarzowa była przyjaźnie nastawiona do Polaków. Kiedy zaś podpisywała traktat rozbiorowy, miała nawet zapłakać. W liście do arcyksięcia Ferdynanda zauważała, że podział Polski kosztował ją 10 lat życia. „Daj Boże, żebym za to nie miała wielkiej odpowiedzialności na drugim świecie” - mar­twiła się.

  Archiwum GN Józef II (z prawej) Pius VI, który utworzył diecezję tarnowską z bratem Leopoldem Koniec z wersalem

Współrządzący z matką cesarz Józef II Habs­burg był twardszy. - Miał głębokie przekonanie o swym Bożym namaszczeniu, które pozwalało mu nie tylko regulować sprawy państwowe, świeckie, ale dowolne regulacje wprowadzać w Kościele - mówi ks. dr Ryszard Banach, histo­ryk Kościoła. Problemem dla Austriaków w Ga­licji był m.in. fakt, że biskup rezydował w wol­nym Krakowie, a zatem spod władzy świeckiej cesarza był całkowicie wyjęty. Stąd prawdziwie „zatroskany” gubernator Galicji hrabia Pergen pisał do dworu o konieczności „wydzielenia Galicji z diecezji, których biskupi mieszkają w Polsce, bo nie można by uchronić diecezjan od wpływu zasad republikańskich i protekcji możnych, nie można by podnieść dyscypliny kościelnej, która się bardzo rozluźniła”.

Rozpoczęła się dyplomatyczna gra. Zabiegi biskupa Sołtyka wokół zacho­wania integralności diecezji torpe­dowali urzędnicy dworu, którzy chcieli jej podziału. Objęcie w 1780 roku samo­dzielnych rządów przez Józefa II zakończyło „wersal” wzajemnych relacji, a rozpoczęło po­litykę faktów dokonanych, m.in. sekwestracji dochodów biskupa krakowskiego z Galicji.

Spodziewane żniwo

Papież Pius VI został postawiony w trudnej sytuacji, kiedy nie czekając ani nie prosząc o nic, Józef II 20 września 1783 roku utworzył diecezję tarnowską. Naciski Wiednia na Rzym trwały. Pius VI prosił biskupa Poniatowskiego o zgo­dę na podział, zastrzegając, że „Rzym dłużej dworowi wiedeńskiemu z wielu powodów (…) opierać się nie będzie i odmawiać nie będzie mógł”. Tym bardziej że sprawy szły szybko naprzód i Józef czynił kolejne kroki.

Jego „Ma­jestat Cesarski i Apostolski” mianował bisku­pa, uposażył biskupstwo i kapitułę, grzecznie na koniec w specjalnym liście prosząc papieża „z synowskim oddaniem, aby Wasza Świątobli­wość łaskawie to potwierdził”. Pius VI uczynił to bullą „In suprema beati Petri cathedra” z 13 marca 1786 roku, motywując faktem, że będzie „bardziej zbawienne i owocne dla tych części Kościoła, w których dla dużej liczby kapłanów i wzrostu liczbowego wiernych spodziewane jest bogatsze i obfitsze żniwo, gdy na nie zwróci baczniejszą uwagę i troskę”.

– Jak ocenić fakt powstania naszej diecezji? Sprawa jest trudna, ale musimy pamiętać, nic bez woli Boskiej się nie dzieje. Cokolwiek powiedzieć, widać Opatrz­ność w tym dziele – uważa ks. dr Talarek.