Góra Kalwaria, dwunastotysięczne miasteczko niedaleko Warszawy, znane dziś głównie z produkcji soków i płynów do mycia naczyń. Z pozoru nie wyróżnia się niczym szczególnym. Dość urokliwy rynek, zabytkowe kościoły – i to właściwie wszystko, co rzuca się w oczy przy pierwszym spojrzeniu. Dopiero kiedy wejdzie się głębiej w tkankę ulic i wczyta się w nazwy poszczególnych obiektów i dzielnic, można zauważyć ich wewnętrzną logikę. Wizja, która kiedyś spajała to miasto, dziś już nieco się zatarła, jednak ciągle można odkrywać jej ślady.

Na planie krzyża

Górę Kalwarię zbudowano na planie krzyża. Z miejsca, gdzie przecinają się jego ramiona, nadal odchodzą ulice o znaczących nazwach: Kalwaryjska, Pijarska, Dominikańska... Przy tym skrzyżowaniu stoi barokowy kościół filialny Podwyższenia Krzyża Świętego. Kiedyś był to Ratusz Piłata, wpisujący się w pełną rozmachu koncepcję Nowej Jerozolimy – bo tak właśnie nazwał założone przez siebie w 1670 r. miasto biskup poznański Stefan Wierzbowski. Powstało ono w miejscu dotychczasowej wsi szlacheckiej Góra. – Biskup Wierzbowski zaprosił do nowo utworzonego miasta aż siedem zakonów: dominikanów, bernardynów, pijarów, dominikanki, marianów, filipinów i bartoszków – wylicza ks. Paweł Naumowicz, marianin, kustosz sanktuarium św. o. Stanisława Papczyńskiego w Górze Kalwarii. – Wkrótce stało się ono najbardziej oryginalnym miastem w Polsce i jednym z najważniejszych miejsc pielgrzymkowych w całej Rzeczpospolitej Obojga Narodów. Pielgrzymi wyruszali drogą krzyżową z Wieczernika na Kalwarię, gdzie kiedyś też znajdował się kościół, a obecnie pozostał tylko cmentarz. Odbywały się tu misteria, trwające przez całe Triduum Paschalne. Widowiska pasyjne wróciły do nas zresztą w 2010 r., po dwustuletniej przerwie.