Żyć dla Boga

ks. Ireneusz Okarmus

publikacja 31.01.2008 20:18

Istotą życia zakonnego jest działalność religijna na płaszczyźnie duchowej. Każda wspólnota zakonna ma oddawać Bogu cześć, służyć Kościołowi i prowadzić swych członków do doskonałości.

Żyć dla Boga

Na ulicach naszych miast spotykamy osoby ubrane w zakonne habity, które różnią się kolorem i krojem. To ci, którzy bądź już złożyli śluby czystości, posłuszeństwa i ubóstwa, bądź do nich się przygotowują.

Habit jest dla zakonnika tym samym, czym mundur dla żołnierza. Po nim można określić przynależność do konkretnego instytutu życia zakonnego (popularnie nazywanego zakonem), gdyż zakony różnią się od siebie nie tylko regułą, charyzmatem, lecz także strojem duchownym. Według danych, w Polsce jest około 50 męskich instytutów życia zakonnego (zakonów). Czy w tej różnorodności można mówić o jakimś wspólnym dla wszystkich zakonników celu? Istotą życia zakonnego jest działalność religijna na płaszczyźnie duchowej. Każda wspólnota zakonna ma oddawać Bogu cześć, służyć Kościołowi i prowadzić swych członków do doskonałości.

To jest cel każdej wspólnoty zakonnej.

Poza celem ogólnym istnieje wielkie zróżnicowanie celów szczegółowych, zwanych inaczej charyzmatami, które wpływają na organizację wewnętrzną wspólnoty zakonnej, sposób pracy i metody działania. W adhortacji Vita consecrata rozróżniono instytuty zakonne oddane całkowicie kontemplacji i instytuty zakonne oddane dziełom apostolskim.

Z dala od zgiełku świata
Od pierwszych stuleci istnienia Kościoła powstawały wspólnoty i rozwijały się formy życia pustelniczego, w których mnisi pragnęli całe życie i działanie skupić na kontemplacji Boga. I dziś nie brak wspólnot mnichów, pustelników i zakonników oddanych kontemplacji, którzy odsunięci od zgiełku świata, szukają Boga. Do takich zakonów należą m. in. benedyktyni, kameduli, karmelici i karmelici bosi. Życie wewnętrzne, połączone z pracą fizyczną, osobistą ascezą i rozważaniem Słowa Bożego, a także wspólna liturgia, zbliża ich do Boga.

Benedyktyni w swych ślubach zobowiązują się do przyjęcia monastycznego stylu życia, czystości, posłuszeństwa zgodnego z regułą i stałości miejsca zamieszkania. Każdy mnich składając śluby, wiąże się na całe życie z konkretną wspólnotą, traktowaną jako „szkoła służby Pańskiej”. W jej ramach samotność i wzajemna więź z braćmi są jednakowo ważne.

Życie pustelnicze kamedułów jest nastawione na zjednoczenie z Bogiem w ustawicznej modlitwie i kontemplacji. Dlatego w eremie jest bardzo dużo modlitwy, zarówno indywidualnej, jak i wspólnotowej. Rozpoczynają dzień o godzinie 3.30 brewiarzową modlitwą godziny czytań. Przed Mszą świętą, która jest odprawiana o godzinie 6.00, odmawiają Anioł Pański, odbywa się czytanie duchowne i jutrznia. Po Mszy świętej dalej trwa modlitewna obecność przed Bogiem: modlitwy brewiarzowe (przedpołudniowe), Różaniec i dopiero o godzinie 7.30 śniadanie. Po śniadaniu do południa jest czas na pracę fizyczną. Za piętnaście dwunasta mnisi ponownie zbierają się na modlitwy brewiarzowe (południowe), a o 12.00 odmawiają Anioł Pański. O godzinie 14.00 przychodzi czas na brewiarzową modlitwę popołudniową, po której zakonnicy wracają do swojej pracy. O 17.00 jedzą kolację, po której przychodzi czas na czytanie duchowne, nieszpory i litanię. Dzień kończy brewiarzowa modlitwa (kompleta), odmawiana o godzinie 19.15. O 21.00 mnisi udają się na wieczorny spoczynek. Wszystko po to, aby być zjednoczonym z Bogiem w modlitwie i kontemplacji.

Odpowiadają na potrzeby Kościoła
Cechą charakterystyczną instytutów zakonnych, oddanych dziełom apostolskim jest życie według rad ewangelicznych (czystości, ubóstwa, posłuszeństwa) oraz służba ludowi Bożemu, zgodnie z charyzmatem określonym przez założyciela. Instytuty zakonne czynne - zwane popularnie zakonami czynnymi - powstawały zawsze w określonych uwarunkowaniach historycznych, które rodziły zapotrzebowanie na określony typ działalności. W tych warunkach założyciele - zazwyczaj osoby wybitne, o wielkiej świętości i otwarciu się na Boga - zakładali wspólnotę, będącą odpowiedzią na konkretne potrzeby Kościoła. Stąd dziś ogromne bogactwo form działalności zakonów męskich.

Wśród nich są wspólnoty o charyzmacie misyjnym, prowadzące szkoły, szpitale, zajmujące się wychowaniem dzieci i młodzieży, posługujące biednym i nieuleczalnie chorym, zajmujące się organizowaniem misji ludowych, kaznodziejstwem. W Polsce do roku 1989 zakony miały utrudnioną działalność i niewiele z nich mogło funkcjonować zgodnie ze swoim charyzmatem. Po roku 1989 sytuacja się zmieniła i w życiu społecznym w Polsce pojawiły się znów zakonne szkoły, bursy, szpitale, domy opieki, wydawnictwa, świetlice dla dzieci z rodzin ubogich, hospicja, przytuliska dla bezdomnych, rozgłośnie radiowe, apteki, domy dziecka, placówki dla upośledzonych umysłowo, dla osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu, domy dla osób w podeszłym wieku.

Charyzmatem wielu instytutów zakonnych jest duszpasterska praca z młodzieżą, szczególnie przez prowadzenie szkół różnego typu. Powszechnie znane są szkoły salezjańskie i placówki oświatowe pijarów, ale warto wiedzieć, że również barnabici, bracia szkolni i inni podejmują ten typ pracy duszpasterskiej.

Niektóre zakony męskie nastawione są tylko na jeden rodzaj działalności. Przykładem są kombonianie, którzy są zakonem misyjnym, i zgodnie z wolą założyciela działają tylko w Afryce. Inne charyzmat kontemplacyjny łączą z duszpasterstwem, jak karmelici bosi, którzy organizują rekolekcje zamknięte i parafialne, dni skupienia czy misje parafialne.

Dla wzrostu życia duchowego
Każdy zakonnik od chwili wstąpienia do klasztoru, aż do ślubów wieczystych, przechodzi okres formacji duchowej, która jednakże na tym się nie kończy. Konkretne przepisy danego zakonu, zwane konstytucjami, oraz programy formacyjne, istniejące w każdym instytucie zakonnym, określają charakter tzw. formacji stałej, której podlegają zakonnicy aż do końca życia. Ma ona na celu rozwój ich życia duchowego.

Formację zakonną rozpoczyna postulat. Trwa sześć miesięcy lub dłużej. Ma on na celu zbadanie powołania kandydata i jego dojrzałości, ułatwia też stopniowe przejście od życia świeckiego do życia prowadzonego w nowicjacie. Nowicjat zmierza ku temu, aby kandydaci na mnichów dokładniej rozpoznali Boże powołanie właściwe danemu zakonowi i doświadczyli życia w klasztorze. Jest to czas, w którym przełożeni mają możliwość poznania kandydata i potwierdzenia jego zamiaru. Według prawa kanonicznego powinien on trwać co najmniej 12 miesięcy, które kandydat spędza we wspólnocie nowicjuszy, pod kierownictwem odpowiedzialnego za formację duchową mistrza nowicjatu.

Kandydat do życia monastycznego na przykład w zakonie benedyktynów przyjeżdża do klasztoru jako gość, w celu zapoznania się z życiem konkretnej wspólnoty. Po wstępnych rozmowach i około dwutygodniowym pobycie w klasztorze, w rozmowie z opatem i mistrzem nowicjatu zostaje ustalony indywidualny dla każdego termin wstąpienia. Wstępując do klasztoru, kandydat rozpoczyna półroczny postulat. Następnie otrzymuje habit i rozpoczyna roczny nowicjat. Jeśli sprawdza się jego powołanie, wówczas po upływie pół roku składa śluby czasowe na rok, które w następnych latach odnawia dwukrotnie. Po pięciu latach od chwili rozpoczęcia postulatu, jeśli okaże się dostatecznie przygotowany, może złożyć śluby wieczyste. Ślubuje wówczas Bogu stałość miejsca zamieszkania, obyczaje monastyczne i posłuszeństwo. Aby być przyjętym do postulatu, trzeba mieć nie mniej niż 18 lat.

Filozof, teolog, kapłan
Kapłani zakonni przyjmujący święcenia przechodzą formację intelektualną, która jest zgodna z przepisami wydanymi przez Stolicę Apostolską. Obowiązkowe są studia filozoficzne i teologiczne. Studenci zakonni rozpoczynają studia po zakończeniu nowicjatu i złożeniu pierwszych ślubów.

U jezuitów formacja duchowa i intelektualna kandydatów do kapłaństwa złożona jest z kilku etapów i trwa kilkanaście lat. Nowicjat trwa dwa lata i jest pierwszym etapem życia zakonnego. Młodzi jezuici poświęcają czas przede wszystkim modlitwie i rozwijaniu życia wewnętrznego, poznawaniu zakonu i siebie samego. W nowicjacie podejmuje się także pewne zadania apostolskie (próba katechetyczna, próba w szpitalu). Okres ten kończy się złożeniem pierwszych ślubów zakonnych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, przez które kandydat definitywnie wyraża wolę zostania jezuitą. Zaczyna się etap formacji intelektualnej, który polega na odbyciu trzyletnich studiów filozoficznych, zakończonych uzyskaniem tytułu licencjata. W tym czasie scholastycy (tak się nazywa kleryków jezuickich) podejmują także apostolstwo w różnych miejscach: w domach dziecka, wśród Romów, w duszpasterstwach akademickich.

Kolejnym etapem jezuickiej formacji jest tzw. magisterka, czyli praktyka apostolska, trwająca zazwyczaj dwa lata. Jest to czas, kiedy scholastyk zostaje włączony do apostolskiej pracy Towarzystwa Jezusowego: katechizuje, pomaga w prowadzeniu rekolekcji, w duszpasterstwie parafialnym. Po magisterce jezuita zaczyna studiowanie teologii. Po trzech latach uzyskuje tytuł magistra teologii i otrzymuje święcenia diakonatu. Dalsza formacja intelektualna to specjalizacja, która jest ukierunkowana na przyszłe zadania duszpasterskie. Święcenia kapłańskie jezuita otrzymuje w rok po diakonacie.

Po święceniach i kilkuletnim okresie pracy jezuita przeżywa trzecią probację - czas ten jest jakby powtórnym rocznym nowicjatem, przygotowującym do złożenia ostatniej (uroczystej) profesji. Są to śluby uroczyste i publiczne - składane w sposób odświętny po uprzednim ogłoszeniu publicznym tego faktu. Do profesji uroczystej dopuszcza ojciec generał. Każdy jezuita składający te śluby, oprócz trzech tradycyjnych, ślubuje szczególne posłuszeństwo Ojcu Świętemu. Jest to specyfika Towarzystwa Jezusowego.

Formacja jezuickich braci zakonnych jest krótsza. Po wspólnym nowicjacie składają oni śluby i zazwyczaj zaczynają pracę lub formację zawodową. Kilka lat po nowicjacie, podobnie jak kapłani jezuiccy, przeżywają trzecią probację.