Ewangeliści nazywają to miejsce Golgotą czyli Miejscem Czaszki. I podają wprost, że Jezus został ukrzyżowany poza murami Jerozolimy, jakkolwiek w niedalekiej odległości od miasta. Żydowskie prawo zabraniało bowiem egzekucji i pochówków w obrębie murów miasta. A Rzymianie celowo wybierali miejsca publiczne, by skazańcy budzili grozę i byli zniechęcającym przykładem dla innych. Dziś sprawozdanie biblijne potwierdzają badania archeologiczne.

Wykopaliska dowiodły niezbicie, iż dwa tysiące lat temu linia murów miejskich przebiegała na południe od miejsca, gdzie stoi obecnie Kościół Świętego Grobu. Starożytna tradycja zaś, sięgająca czasów Konstantyna Wielkiego, opowiada historię królowej Heleny (matki Konstantyna), która mając 82 lata podjęła w 326 roku pielgrzymkę do Ziemi Świętej. Na podstawie rozmów z miejscowymi chrześcijanami ustalała prawdopodobne miejsca z życia i śmierci Jezusa, a potem kierując się wskazówkami i intuicją, zajęła się wykopaliskami. Na jej polecenie robotnicy zdejmowali warstwy budowli i gruzów miasta rzymskiego Aelia Capitolina zbudowanego na miejscu zrujnowanej żydowskiej Jerozolimy. A chrześcijanie mieszkający w tamtym czasie w Jerozolimie wskazali jej miejsce ukrzyżowania oraz grób, w którym pochowano Jezusa.

Informację o tym znaleźć można w pismach historyka Euzebiusza, który towarzyszył królowej Helenie w pielgrzymce. Samo miejsce było dość charakterystyczne, przykrywała je bowiem pogańska świątynia bogini Wenus, zbudowana jakieś 100 lat po śmierci Jezusa na polecenie cesarza Hadriana. Św. Helena nakazała rozbiórkę i usunięcie świątyni, by tym sposobem móc odkryć dokładne miejsce ukrzyżowania Mesjasza. Przekaz spisany przez starożytnych historyków podaje, że gdy usunięto już posągi pogańskich bóstw z dawnego miejsca straceń, przystąpiono do żmudnych prac wykopaliskowych mających na celu znalezienie krzyża. 14 września 326 r. (inne źródła podają rok 320) w gigantycznym rzymskim pojemniku na wodę wykutym w skale w pobliżu Golgoty, pod warstwą ziemi i gruzu odnaleziono wreszcie trzy kawałki drewna oraz tabliczkę (titulus), którą Piłat kazał umieścić na krzyżu Jezusa.

Titulus był jednak oderwany od belki i nie można przez to było odróżnić krzyża Jezusa od krzyży dwóch łotrów. Św. Helena (inne źródła podają, że ówczesny biskup jerozolimski) znalazła jednak sposób, by ustalić „ten” właściwy krzyż. Przyprowadzono kobietę w stanie agonalnym i kładziono po kolei na kłody. Z jednej chora wstała o własnych siłach. Tę belkę uznano za cudowną, za krzyż Chrystusa. Fakt ten poświadcza dokument podpisany przez patriarchę Jerozolimy i św. Helenę. Około roku 335 na tym miejscu wybudowany został potężny kościół, który dzisiaj nosi nazwę Kościoła Świętego Grobu.

Kolejnym argumentem, który przekonuje do tego szczególnego miejsca jest zgodność archeologiczna co do czasu powstania grobu. Wielu naukowców podaje, że charakterystyka wykonania, użyte narzędzia i wiek grobowca dowodzą niemal 100% pewności miejsca ukrzyżowania i pochowania Jezusa. Warto też zwrócić uwagę na samą nazwę. Golgota to: z gr. Γολγοθα, z aram. גלגלתא Gulgalta, z łac. Calvaria, co należy tłumaczyć jako "czaszka". Golgota jako nazwa ma przynajmniej dwa wytłumaczenia. Pierwsze nawiązuje do ukształtowania terenu, który przypominał czaszkę, a drugie jest odniesieniem do czaszki pierwszego człowieka, który miałby być tutaj pochowany.

Według tradycji judeochrześcijańskiej Chrystusa zaprowadzono na Miejsce Czaszki, czyli na Golgotę, to znaczy nad grób Adama. Krzyż Chrystusa miał stanąć nad grobem pierwszego człowieka. Miało to znaczenie symboliczne. W momencie śmierci Jezusa, gdy dopełniło się odkupienie i zbawienie, pierwsze krople krwi padły z wysokości krzyża na ziemię właśnie tu, zraszając Adama i wyławiając go z otchłani, a później Ewę i po kolei wszystkich sprawiedliwych, którzy nie mogli wejść do raju, bo bramy nieba mógł otworzyć dopiero Chrystus. Pięknie to obrazuje, że owoce śmierci Zbawiciela dostępne są dla wszystkich.

W Ewangelii czytamy, że przy śmierci Jezusa „ziemia zadrżała i skały zaczęły pękać”. Trzęsienie ziemi w Palestynie nigdy nie było czymś nadzwyczajnym. Ale wstrząs sejsmiczny tuż po śmierci Jezusa był szczególny. Skała na Golgocie pękła pionowo, jakby ktoś rozdzielił ją potężnym uderzeniem. I są na to twarde dowody. Do dziś można oglądać efekty tego trzęsienia. Pod skałą Kalwarii znajduje się niewielkie pomieszczenie z szybą, zwane Kaplicą Adama, przez którą można oglądać owe nietypowe pęknięcie skały. Nietypowe dlatego, że zazwyczaj wszelkie pęknięcia przebiegają wzdłuż przekroju skały, to zaś, zarysowało się w poprzek opoki. Szczelina ma długość 1.7 m, szerokość ok 25 cm.

Golgota to nie jakaś góra, lecz niewielkie wzniesienie. Skała wystaje na 5 metrów ponad posadzkę obecnej bazyliki. Samo sanktuarium Kalwarii zbudowane jest na planie prostokąta o wymiarach 11.45 m na 9.45 m. Całość to właściwie dwie kaplice, podzielone niskim, prostokątnym murkiem ozdobionym mozaiką. Naprzeciw tego murku znajduje się niewielkich rozmiarów gablota Matki Bożej Bolesnej. Maryja na wizerunku za szkłem, ma ręce skrzyżowane na piersiach, a w Jej sercu tkwi miecz. W gablocie obok znajdują się liczne wota, m.in. ryngrafy gen. Sikorskiego i polskich żołnierzy.

Po lewej stronie od wejścia znajduje się Kaplica Ukrzyżowania. Należy do łacinników (dokładnie do franciszkanów). Nad ołtarzem, na ścianie frontowej, widnieje przepiękna mozaika stanowiąca duży obraz, przedstawiająca scenę przybicie Jezusa do krzyża. Widać wyraźnie, jak z leżącego na belce krzyża Jezusa obficie wylewa się krew. Obok stoi Maryja a pod krzyżem klęczy niewiasta, ocierająca swymi włosami sączącą się krew.

U wezgłowia Jezusa klęczy niedbale, na jedno kolano, żołnierz trzymający w podniesionej ręce młotek. Boczne ściany kaplicy zdobią inne, także bardzo mocne w swej wymowie, mozaiki. Treść pierwszej stanowi ofiara Izaaka. Widać na niej leżącego na stosie młodzieńca, nad którym stoi starzec z nożem w podniesionej ręce a obok anioła, który powstrzymuje ten posłuszny gest Abrahama. W oddali widać zaplątane w cienistych krzakach jagnię. Druga mozaika przedstawiam św. Jana i niewiasty stojące w bólu pod krzyżem Jezusa.

Prawą stronę Kalwarii stanowi obecnie kaplica (należąca do grekokatolików) poświęcona męce i śmierci Jezusa na krzyżu. Między kolumnami ołtarza widnieje okrągła, srebrna mensa z otworem w środku, wskazującym miejsce umieszczenia krzyża. Każdy ma tu możliwość uklęknięcia i dotknięcia fragmentu tej świętej skały. Tuż obok, po stronie prawej i lewej ołtarza znajdują się okrągłe płytki z czarnego marmuru oznaczające domniemane miejsca, w które zatknięte były krzyże złoczyńców. Sklepienia kaplicy pokryte są mozaiką w kolorze niebieskim. Ilustrują niebo, na którym widać wiele złotych gwiazd i aniołów. Ze sklepienia zwisają szeregowo, w kilku rzędach, srebrne lampiony. Płoną w nich nieustanne światła, symbolizując żywą obecność w tym miejscu Jezusa. Zaskoczeniem dla wielu bywa odległość od Golgoty do Grobu Pańskiego. W linii prostej to zaledwie kilkadziesiąt metrów (ok. 50 metrów).