Drukuj
Rok, który zaczyna się w grudniu
publikacja 11.12.2003 08:24
W ciągu rocznego cyklu Kościół wspomina całe misterium Chrystusa - od momentu Wcielenia, przez Zesłanie Ducha Świętego, po oczekiwanie na ponowne przyjście Chrystusa na końcu czasów.
• Rok kościelny w Kościele prawosławnym :.
• Rok kościelny u luteran :.
• Podział roku liturgicznego u katolików i kolory szat liturgicznych :.
• Ogólne normy roku liturgicznego i kalendarza w Kościele katolickim :.
• Jak liczono czas? :.
• Liturgiczny, czyli... :.
• Struktura roku kościelnego :.
• Treść dogmatyczna roku kościelnego :.
• Rok kościelny i duszpasterze :.
• Źródła tekstów liturgicznych :.
• Komentarz :.
• Zdarzyło się naprawdę :.
• Skąd takie nazwy? :.
• Adwent z wiara.pl :.
Pod koniec listopada w liturgii Kościoła coraz częściej pojawia się tematyka eschatologiczna. W Liturgii Słowa dominują czytania, w których przywoływana jest wizja końca świata, Sądu Ostatecznego i powtórnego przyjścia Chrystusa. Szczególnie wymownie zapowiedzi i obrazy powrotu Syna Bożego na ziemię, by na wieki zapanować nad całym odkupionym stworzeniem, brzmią w jedną z ostatnich niedziel listopada, gdy przeżywamy uroczystość Jezusa Chrystusa Króla Wszechświata, a jednocześnie ostatnią niedzielę roku kościelnego. Ta sama tematyka wprowadza w nowy rok liturgiczny, który zaczyna się wraz z początkiem Adwentu – w pierwszą niedzielę okresu poprzedzającego Boże Narodzenie i przygotowującego do przeżywania tych świąt.
Wprowadzony przez Kościół rok, zwany kościelnym lub liturgicznym, pokrywa się z rokiem kalendarzowym, ale w innym dniu się zaczyna i kończy. Jego rytm wyznacza wspominanie i celebrowanie zbawczych dzieł Boga, dokonanych przez Jezusa Chrystusa. W ciągu roku kościelnego chrześcijanie jakby w skrócie przeżywają całą historię zbawienia, skoncentrowaną wokół Tajemnicy Paschalnej. Cykliczne powtarzanie się poszczególnych świąt i okresów w roku liturgicznym jest okazją dla uczestników celebracji do podejmowania wciąż na nowo wysiłku naśladowania Chrystusa, Jego Matki i świętych.
Kto wymyślił rok kościelny?
Pierwotnie jedynym obchodem świątecznym przeżywanym w Kościele była niedziela będąca wspomnieniem Zmartwychwstania Pańskiego. Od początku tego dnia chrześcijanie gromadzili się na sprawowaniu Eucharystii i przeżywaniu pamiątki Zmartwychwstania Chrystusa. - W II wieku wyróżnia się jedna z niedziel, która obchodzona jest jako Wielkanoc. Następnie, około IV wieku, zaczyna się kształtować czas przygotowawczy do Wielkanocy, który obejmuje 40 dni. To jest czas Wielkiego Postu. Zaczyna się też świętować Wielkanoc przez 50 dni - tak pojawia się okres wielkanocny - wyjaśnia bp Stefan Cichy, przewodniczący Komisji Episkopatu Polski ds. Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. - Kiedy w połowie IV wieku zaczęto w Rzymie świętować Boże Narodzenie 25 grudnia (na Wschodzie już pod koniec III wieku obchodzono Objawienie Pańskie), na początku obchodzono tylko święto, a z czasem zaczęto przygotowywać się do niego i tak powstał okres Adwentu. Czas świętowania Bożego Narodzenia w przeszłości miał różną długość. Ostatecznie przyjęło się, że kończy się Niedzielą Chrztu Pańskiego, następującą po święcie Objawienia Pańskiego - Epifanii. Po Soborze Watykańskim II dawne niedziele po Zesłaniu Ducha Świętego i po Objawieniu Pańskim zaczęto nazywać niedzielami zwykłymi w ciągu roku.
W ciągu wieków do kształtującego się kalendarza obchodów liturgicznych wprowadzano święta ku czci Najświętszej Maryi Panny, Apostołów, męczenników, a z czasem także innych świętych. Obowiązujący obecnie w Kościele kalendarz liturgiczny został ustalony w 1969 r., wkrótce po zakończeniu Soboru Watykańskiego II, który przyniósł odnowę liturgii Kościoła.
Centrum obchodów liturgicznych jest niedziela. Od początku tego dnia chrześcijanie gromadzili się na sprawowaniu Eucharystii i przeżywaniu pamiątki Zmartwychwstania Chrystusa.
"Pory" roku kościelnego
W ciągu rocznego cyklu Kościół wspomina całe misterium Chrystusa - od momentu Wcielenia, przez Zesłanie Ducha Świętego, po oczekiwanie na ponowne przyjście Chrystusa na końcu czasów. Zgodnie z podziałem chronologicznym, rok kościelny rozpoczyna Adwent, czyli okres przygotowania do przeżywania tajemnicy Wcielenia Syna Bożego. Zaczyna się w niedzielę między 27 listopada a 3 grudnia i trwa do 24 grudnia, obejmując cztery niedziele. - Nie znaczy to, że Adwent trwa cztery tygodnie, ale że Boże Narodzenie poprzedzają cztery niedziele adwentowe - wyjaśnia bp Stefan Cichy. Ksiądz Biskup dodaje, że w przeszłości Adwent, w różnych Kościołach lokalnych, miał różną długość. W niektórych zakonach wprowadzono 40-dniowy Adwent - na wzór Wielkiego Postu. Do dziś w Kościele ambrozjańskim, w Mediolanie, Adwent obejmuje 6 niedziel, a nie cztery.
Okres ten dzieli się na dwie części: dni do 16 grudnia włącznie są czasem radosnego oczekiwania na powtórne przyjście Chrystusa na końcu czasów. Od 17 do 24 grudnia trwa bezpośrednie przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego, która jest obchodzona 25 grudnia. Tajemnica Wcielenia Syna Bożego w liturgii świętowana jest do niedzieli Chrztu Pańskiego, kiedy Kościół wspomina chrzest Jezusa w Jordanie. Następuje ona bezpośrednio po obchodzonej 6 stycznia uroczystości Objawienia Pańskiego, zwanej popularnie świętem Trzech Króli.
Najważniejszym czasem w roku kościelnym jest świętowanie Tajemnicy Paschalnej, czyli męki, śmierci i zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Odbywa się to od Wielkiego Czwartku do Niedzieli Zmartwychwstania. Do przeżycia tych tajemnic chrześcijanie przygotowują się w czasie 40-dniowego okresu o charakterze pokutnym, zwanego Wielkim Postem, który zaczyna się w Środę Popielcową. Nie zalicza się do niego sześciu niedziel, będących pamiątką Zmartwychwstania. Ostatnia z nich, rozpoczynająca Wielki Tydzień, zwana jest Palmową, dla upamiętnienia królewskiego wjazdu Jezusa do Jerozolimy.
Przez 50 dni po Wielkiej Nocy trwa okres wielkanocny. W tym czasie szczególnie radośnie świętowane jest zwycięstwo Chrystusa nad grzechem i śmiercią, a na zakończenie obchodzona jest Pięćdziesiątnica - na pamiątkę Zesłania Ducha Świętego na Apostołów i Maryję zgromadzonych w Wieczerniku. Dziesięć dni wcześniej, po 40 dobach od Zmartwychwstania, Kościół obchodzi uroczystość Wniebowstąpienia Pańskiego (w Polsce od przyszłego roku za zgodą Stolicy Apostolskiej obchodzenie uroczystości Wniebowstąpienia Pańskiego zostało przypisane do następującej po nim siódmej niedzieli Wielkanocy).
Pozostałe dni w ciągu roku tworzą tzw. okres zwykły roku kościelnego. Obejmuje on 33 lub 34 niedziele, zwane zwykłymi w ciągu roku. Składa się on z dwóch części - od niedzieli Chrztu Pańskiego do Środy Popielcowej i od Zesłania Ducha Świętego do Adwentu. Ostatnia z niedziel roku kościelnego jest poświęcona Chrystusowi Królowi.
Wiesława Dąbrowska-Macura, ks. Artur Stopka
Od Adwentu do Adwentu w rytmie roku kościelnego
Rozmowa z bp. Stefanem Cichym, przewodniczącym Komisji Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów Episkopatu Polski
- Kto decyduje o wprowadzeniu nowego święta, uroczystości czy wspomnienia do roku kościelnego i w jaki sposób to się dzieje?
- O wprowadzeniu do kalendarza liturgicznego np. święta obowiązującego w całym Kościele powszechnym decyduje Stolica Apostolska. W wielu przypadkach decyzję podejmuje Ojciec Święty, ale zazwyczaj zajmuje się tym Kongregacja do spraw Kultu Bożego i Dyscypliny Sakramentów. Na przykład do nowego mszału kongregacja wprowadziła 13 nowych obchodów, a potem jeszcze Ojciec Święty dodał wspomnienie św. o. Pio. Wcześniej, na prośbę prymasa Meksyku, wprowadzono również wspomnienie bł. Juana Diego i Matki Bożej z Guadalupe. Istnieje tzw. kalendarz powszechny, do którego są wpisane obchody, obowiązujące w całym Kościele. Jest też kalendarz liturgiczny dla Kościołów lokalnych, np. dla poszczególnych diecezji, oraz kalendarz dla konkretnego regionu czy dla całego kraju. W Polsce np. obowiązuje kalendarz dla diecezji polskich, zawierający obchody - uroczystości, święta i wspomnienia obowiązkowe oraz dowolne - które obowiązują w całej Polsce. Oprócz tego każda diecezja ma własne obchody. Każdą zmianę w kalendarzu liturgicznym musi zatwierdzić Stolica Apostolska. Dzieje się to na prośbę biskupów Kościołów lokalnych, np. w przypadku, gdy daty obchodów wprowadzanych w całym Kościele kolidują z obchodami lokalnymi. Wówczas może się zdarzyć, że w jakimś Kościele lokalnym nowe obchody będą świętowane w innym terminie.
- Czy w całym Kościele powszechnym, we wszystkich krajach na świecie, katolicy obchodzą te same święta nakazane i w tym samym czasie?
- Święta nakazane - jest ich dziesięć - są określone przez Kodeks Prawa Kanonicznego dla całego Kościoła powszechnego. W krajach, w których te święta nie są dniami wolnymi od pracy, zaleca się przeniesienie ich na niedzielę. Taka zmiana nastąpiła właśnie w Kościele polskim. Święto nakazane, jakim jest Wniebowstąpienie Pańskie obchodzone w czwartek po VI Niedzieli Wielkanocnej, w Polsce od lat nie było dniem wolnym od pracy, a wielu wiernych nie mogło uczestniczyć we Mszy św. Dlatego, aby nie było konfliktu sumienia, biskupi wystąpili z prośbą o przeniesienie go na najbliższą niedzielę. Teraz będzie obchodzone w VII Niedzielę Wielkanocną. W niektórych krajach podobna sytuacja dotyczy Bożego Ciała. Obecnie w Polsce jedynym świętem nakazanym obchodzonym w dniu roboczym zostało Objawienie Pańskie - zwane świętem Trzech Króli. Stolica Apostolska może również zgodzić się na zniesienie niektórych świąt nakazanych. Tak się stało w Polsce z uroczystościami Niepokalanego Poczęcia, św. Józefa czy świętych Apostołów Piotra i Pawła. Pozostały one uroczystościami, zachęcamy wiernych do uczestnictwa we Mszy św., ale nie ma grzechu ten, kto tego nie uczyni. W święto nakazane jedną z Mszy św. odprawianych w parafii należy ofiarować za parafian. Po zniesieniu święta nakazanego ten obowiązek ustaje.
- Dlaczego Kościoły lokalne różnią się w przepisach dotyczących zachowywania postu?
- Post obowiązuje tylko dwa razy w roku - w Środę Popielcową i w Wielki Piątek. To oznacza, że dorosły człowiek, w wieku od 18 do 60 lat, powinien posilić się wtedy tylko raz do syta. Odrębną sprawą jest wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, która często mylnie nazywana jest postem. Dlatego w zatwierdzonej wersji przykazań kościelnych jest sformułowanie: "Posty i wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych zachowywać". Wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych obowiązuje we wszystkie piątki całego roku i w Środę Popielcową. W Wigilię Bożego Narodzenia nie obowiązuje post, ale zachęcamy do zachowania go w tym dniu, zgodnie z tradycją. Prawo mówi również, o czym często się zapomina, o dniach i okresach pokuty. Są nimi Wielki Post i wszystkie piątki roku. W tych okresach obowiązuje nie tylko post czy wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, ale również powstrzymanie się od hucznych zabaw.
- Które zasady poszczenia należy stosować, będąc np. na wakacjach w krajach, gdzie są one inne niż w Polsce - polskie czy miejscowe?
- Można stosować przepisy albo polskie, albo obowiązujące w danym kraju. Warto jednak zwrócić uwagę na to, że w krajach, w których nie obowiązuje w piątki wstrzemięźliwość od pokarmów mięsnych, to wyrzeczenie zastąpiono możliwością spełnienia jakiegoś innego czynu pokutnego.
- Dziękuję za rozmowę.
Rok kościelny u luteran
W Kościele ewangelicko-augsburskim rok kościelny określany jest jako "chrześcijański podział czasu ustanowiony przez Kościół, w którym zwiastowane jest zborowi poselstwo o zbawieniu w Jezusie Chrystusie". Podobnie jak w Kościele katolickim, rozpoczyna się pierwszą niedzielą Adwentu.
Jak wyjaśnia ks. Jan Gross, prezes Synodu Kościoła Ewangelicko-Augsburskiego (luterańskiego) w RP, rok kościelny składa się z półrocza Pana (od pierwszej Niedzieli Adwentu do Święta Trójcy Świętej) i półrocza Kościoła (rozpoczynającego się w pierwszą Niedzielę po Trójcy Świętej), czyli z części świątecznej i bezświątecznej.
W półroczu Pana występują trzy główne święta chrześcijańskie w trzech kręgach świątecznych: Boże Narodzenie (Adwent, Czas Narodzenia Pańskiego i Epifanii), Wielkanoc (od Środy Popielcowej rozpoczyna się czas pasyjny, zwany także Wielkim Postem z Wielkim Tygodniem jako okresem szczytowym, oraz Wielkanoc, Wniebowstąpienie Pańskie) oraz Zesłanie Ducha Świętego. Podsumowaniem wszystkich świąt ku uczczeniu Boga w Trójcy Świętej Jedynego jest Święto Trójcy Świętej.
W półroczu Kościoła jest do 27 niedziel po Trójcy Świętej. Trzy ostatnie niedziele roku kościelnego poświęcone są sprawom ostatecznym. W drugiej części roku kościelnego luteranie obchodzą także święta wspominające Apostołów (najważniejsze wspomnienie to 29 czerwca apostołów Piotra i Pawła), trzy święta maryjne (2 lutego Oczyszczenie Marii Panny albo Dzień Ofiarowania Pańskiego, 25 marca - Zwiastowanie i 2 lipca - Nawiedzenie Marii Panny), obchodzone są także święta ewangelistów i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca). Partykularnymi świętami Kościoła luterańskiego są: czwartek po Trójcy Świętej, w Polsce obchodzony jako Święto Bratniej Pomocy im. Gustawa Adolfa, króla szwedzkiego, który uratował ewangelicyzm w Europie Środkowej, 25 czerwca - Pamiątka Ogłoszenia Konfesji Augsburskiej (1530 roku), 31 października Święto Reformacji, 29 września - Dzień Archanioła Michała i wszystkich Aniołów, pierwsza Niedziela po Świętym Michale - Dziękczynne Święto Żniw, 1 listopada - Dzień Wspomnienia Świętych Pańskich, a w Polsce obchodzony także jako Pamiątka Umarłych. Oprócz tych uroczystości istnieją jeszcze diecezjalne Dni Pokuty i Modlitwy, pamiątka poświęcenia miejscowego kościoła lub kaplicy, konfirmacja młodzieży. W sobotę po Niedzieli Wieczności kończy się rok kościelny, a następnego dnia rozpoczyna się nowy rok kościelny, znowu pierwszą Niedzielą Adwentu.
Rok kościelny w Kościele prawosławnym
Do I wojny światowej we wszystkich Kościołach prawosławnych obowiązywał kalendarz juliański (tzw. stary styl), wprowadzony przez Juliusza Cezara w 46 r. przed Chrystusem. Kościół prawosławny nie przyjął reformy kalendarza wprowadzonej przez papieża Grzegorza XIII w 1582 roku (tzw. nowy styl). Różnica między starym a nowym stylem wynosi 13 dni. Obecnie niektóre Kościoły prawosławne stosują nowy styl, a inne stary styl.
Rok kościelny w Kościele prawosławnym rozpoczyna się 1 września (czyli według kalendarza gregoriańskiego 14 września). Ks. Mirosław Filimoniuk, z prawosławnej diecezji białostocko-gdańskiej wyjaśnia, że data ta została zatwierdzona już w IV stuleciu podczas Soboru Powszechnego w Nicei.
Podobnie jak w innych wyznaniach chrześcijańskich, rok liturgiczny zawiera święta ruchome oraz stałe. Największe ze wszystkich świąt jest Zmartwychwstanie Pana naszego Jezusa Chrystusa, Pascha Chrystusowa, Święto Świąt, które nie ma sobie równych i jest jedyne w swoim rodzaju. Drugi pod względem ważności jest cykl dwunastu wielkich świąt, wymienianych zwykle w następującej kolejności: Narodzenie Bogurodzicy (8/21 września), Podwyższenie Najczystszego i Życiodajnego Krzyża Pańskiego (14/27 września), Wprowadzenie Bogurodzicy do Świątyni (21 listopada/4 grudnia), Chrzest Pański w Jordanie (Objawienia Pańskie - Teofania lub Epifania) (6/19 stycznia), Boże Narodzenie (25 grudnia/7 stycznia), Spotkanie Pańskie (2/15 lutego), Zwiastowanie Bogurodzicy (25 marca/7 kwietnia), Wjazd Pana naszego Jezusa Chrystusa do Jerozolimy (Niedziela Palmowa) (tydzień przed świętem Zmartwychwstania), Wniebowstąpienie Pana naszego Jezusa Chrystusa (40 dni po święcie Zmartwychwstania), Pięćdziesiątnica (na Zachodzie znana jako Zielone Świątki, a na Wschodzie jako Niedziela Trójcy Świętej, Trojca) (50 dni po święcie Zmartwychwstania), Przemienienie Pańskie (6/19 sierpnia), Zaśnięcie Bogurodzicy (15/28 sierpnia).
W prawosławnym kalendarzu liturgicznym pojawia się wiele innych świąt. Największe z nich są: Obrzezanie Pańskie (1/14 stycznia), Trzech Wielkich Hierarchów (30 stycznia/12 lutego), Narodzenie świętego Jana Chrzciciela (24 czerwca/7 lipca), Świętych Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca/12 lipca), Ścięcie głowy świętego Jana Chrzciciela (29 sierpnia/11 września), Opieki Bogurodzicy (Pokrow) (1/14 października), Św. Mikołaja Cudotwórcy (6/19 grudnia), Wszystkich Świętych (pierwsza niedziela po Pięćdziesiątnicy).
W ciągu roku w prawosławiu istnieją cztery główne okresy postu: Wielki Post - rozpoczyna się siedem tygodni przed świętem Zmartwychwstania, Post świętych Apostołów (zwany Postem Piotrowym) - rozpoczyna się w poniedziałek, osiem dni po święcie Pięćdziesiątnicy, a kończy się 28 czerwca/11 lipca, w wigilię święta Apostołów Piotra i Pawła; w zależności od daty świętowania Paschy, czas jego trwania waha się od jednego do sześciu tygodni, Post przed świętem Zaśnięcia Bogurodzicy - trwa dwa tygodnie, od 1/14 do 14/27 sierpnia oraz Post przed świętem Narodzenia Jezusa Chrystusa (zwany Postem Filipowym) - trwa czterdzieści dni, od 15/28 listopada do 24 grudnia/6 stycznia. Dniami postnymi są wszystkie środy i piątki (w niektórych monasterach również poniedziałki), z wyjątkiem okresu między świętem Bożego Narodzenia a Epifanią, tygodnia paschalnego i tygodnia po święcie Pięćdziesiątnicy. Dniami postu są również święta Podwyższenia Krzyża Świętego, Ścięcia głowy świętego Jana Chrzciciela oraz wigilia Epifanii.
Kliknij, aby bardzo powiększyć
Kolory szat używanych w liturgii
Biały – jest znakiem radości, dziewictwa i świętości. Używa się w okresie wielkanocnym i Bożego Narodzenia, w święta i wspomnienia Chrystusa Pana, z wyjątkiem tych, które dotyczą Jego Męki; w święta i wspomnienia Najświętszej Maryi Panny, świętych Aniołów, Świętych, którzy nie byli męczennikami, w uroczystości Wszystkich Świętych (1 listopada) i św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), w święta św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), Katedry św. Piotra (22 lutego) i Nawrócenia św. Pawła (25 stycznia).
Czerwony – oznacza męczeństwo i Ducha Świętego. Używa się w Niedzielę Męki Pańskiej, w Wielki Piątek, w niedzielę Zesłania Ducha Świętego, w Mszach ku czci Męki Pańskiej, w główne święta Apostołów i Ewangelistów i w dni Świętych Męczenników.
Fioletowy – oznacza pokutę, smutek, oczekiwanie i żałobę. Używany w okresie Wielkiego Postu, w Adwencie i można go używać w czasie liturgii pogrzebowej.
Zielony – to znak czasu zwykłego, codzienności i nadziei. Używany w czasie Mszy św. w okresie zwykłym.
Różowy - oznacza radość. W liturgii można go używać tylko dwa razy w roku - w III Niedzielę Adwentu, nazywaną Niedzielą Gaudete i w IV Niedzielę Wielkiego Postu, określaną jako Niedziela Laetare.
Czarny - kolor żałoby. Można go używać w czasie Mszy za zmarłych.
OGÓLNE NORMY ROKU LITURGICZNEGO I KALENDARZA
ROZDZIAŁ I - ROK LITURGICZNY
1. Kościół święty w ustalonych dniach w ciągu całego roku obchodzi święte wspomnienie zbawczego dzieła Chrystusa. Każdego tygodnia Kościół obchodzi pamiątkę Zmartwychwstania Pańskiego w dniu, który nazywa się Pańskim, a raz do roku czci je razem z jego błogosławioną Męką w największą uroczystość Paschy.
W różnych okresach roku liturgicznego zgodnie z tradycją, Kościół pogłębia duchowe wyrobienie wiernych przez pobożne ćwiczenia duszy i ciała, przez pouczenia, modlitwy, uczynki pokutne i dzieła miłosierdzia.
2. Zasady, które następują, można i należy stosować do obrządku rzymskiego i do wszystkich innych obrządków. Normy praktyczne wiążą tylko obrządek rzymski, chyba że chodzi o takie sprawy, które z natury rzeczy odnoszą się także do innych obrządków.
DNI LITURGICZNE
I. Dzień liturgiczny w ogólności
3. Każdy dzień jest uświęcony przez liturgiczne czynności ludu Bożego, zwłaszcza przez Ofiarę eucharystyczną i Liturgię godzin. Dzień liturgiczny trwa od północy do północy. Obchód niedzieli i uroczystości rozpoczyna się wieczorem dnia poprzedniego.
II. Niedziela
4. W pierwszym dniu każdego tygodnia, który nazywa się dniem Pańskim, czyli niedzielą, Kościół obchodzi misterium paschalne zgodnie z tradycją apostolską wywodzącą się od samego dnia Zmartwychwstania Chrystusa. Dlatego niedzielę należy uważać za pierwotny dzień świąteczny.
5. Ze względu na swoje szczególne znaczenie niedziela ustępuje tylko uroczystościom oraz świętom Pańskim; niedziele Adwentu, Wielkiego Postu i Okresu Wielkanocnego mają pierwszeństwo przed wszystkimi świętami Pańskimi i wszystkimi uroczystościami. Uroczystości wypadające na te niedziele przenosi się na następujący poniedziałek, chyba że zbieżność zachodzi w Niedzielę Palmową albo w Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego.
6. Niedziela zasadniczo wyklucza wyznaczenie na nią na stałe innego obchodu.
Są jednak wyjątki:
a) w niedzielę w czasie oktawy Narodzenia Pańskiego obchodzi się święto Swiętej Rodziny;
b) w niedzielę po dniu 6 stycznia obchodzi się święto Chrztu Pańskiego;
c) w niedzielę po Zesłaniu Ducha Świętego obchodzi się uroczystość Najświętszej Trójcy;
d) w ostatnią niedzielę zwykłą obchodzi się uroczystość Jezusa Chrystusa, króla Wszechświata.
7. Tam gdzie uroczystość Objawienia Pańskiego, Wniebowstąpienia i Najśw. Ciała i Krwi Chrystusa nie obchodzi się jako święto nakazane, należy je wyznaczyć na niedzielę, która stanie się ich własnym terminem, w następujący sposób:
a) Objawienie Pańskie na niedzielę wypadającą między 2 a 8 stycznia;
b) Wniebowstąpienie na 7 niedzielę Okresu Wielkanocnego;
c) Uroczystość Najśw. Ciała i Krwi Chrystusa na niedzielę po Najświętszej Trójcy.
III. Uroczystości, święta, wspomnienia
8. Obchodząc roczny cykl misteriów Chrystusa Kościół z szczególną miłością oddaje cześć Najświętszej Matce Bożej Maryi i przedstawia pobożności wiernych wspomnienia męczenników oraz innych świętych.
9. W całym Kościele obowiązkowo oddaje się cześć tym świętym, którzy mają znaczenie powszechne; innych albo wpisuje się do kalendarza ogólnego, ale ich obchodzenie jest dowolne, albo ich kult zostawia się Kościołom partykularnym, narodom lub rodzinom zakonnym.
10. Obchody liturgiczne zależnie od znaczenia, jakie się im przypisuje, dzielą się na: uroczystości, święta i wspomnienia.
11. Uroczystości zalicza się do głównych dni, a ich obchód rozpoczyna się w dniu poprzednim od I Nieszporów.
Niektóre uroczystości mają specjalny formularz Mszy wigilijnej, którego się używa wieczorem w dniu poprzedzającym uroczystość, jeżeli odprawia się Mszę w godzinach wieczornych.
12. Obchód największych uroczystości Zmartwychwstania i Narodzenia Pańskiego trwa przez osiem dni. Obydwie oktawy rządzą się własnymi prawami.
13. Święta obchodzi się w granicach dnia naturalnego, nie mają zatem I Nieszporów, chyba że wypadają w niedziele zwykłe albo w niedziele okresu Narodzenia Pańskiego i zajmują ich miejsce.
14. Wspomnienia dzielą się na obowiązkowe i dowolne. Ich obchód uzgadnia się z obchodem dnia powszedniego według norm zawartych w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału rzymskiego i do Liturgii godzin.
Wspomnienia obowiązkowe, które wypadają na dni Wielkiego Postu, można obchodzić tylko jako wspomnienia dowolne.
Jeżeli w jednym dniu wpisano w kalendarzu kilka wspomnień dowolnych, można obchodzić tylko jedno z nich, a inne się opuszcza.
15. W zwykłe soboty, w które nie wypada wspomnienie obowiązkowe, można obchodzić wspomnienie dowolne Najśw. Maryi Panny.
IV. Dni powszednie
16. Dni tygodnia następujące po niedzieli nazywa się dniami powszednimi; obchodzi się je w różny sposób, zależnie od stopnia ich ważności:
a) Środa Popielcowa i dni Wielkiego Tygodnia od Wielkiego Poniedziałku do Wielkiego Czwartku włącznie mają pierwszeństwo przed wszystkimi innymi dniami liturgicznymi.
b) Dni powszednie Adwentu od dnia 17 do dnia 24 grudnia włącznie i wszystkie dni powszednie Wielkiego Postu mają pierwszeństwo przed wspomnieniami obowiązkowymi.
c) Inne dni powszednie ustępują uroczystościom i świętom, a ich elementy uwzględnia się we wspomnienia.
UKŁAD ROKU LITURGICZNEGO
17. W ciągu cyklu rocznego Kościół wspomina całe misterium Chrystusa, od Wcielenia aż do dnia Zesłania Ducha Świętego i do oczekiwania na przyjście Pańskie.
I. Triduum Paschalne
18. Ponieważ dzieła odkupienia ludzi i doskonałego uwielbienia Boga Chrystus dokonał przez paschalne misterium swojej błogosławionej Męki, przez które umierając zniweczył naszą śmierć i zmartwychwstając przywrócił nam życie, święte Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego jaśnieje jako szczyt roku liturgicznego. Takie znaczenie, jakie niedziela ma w tygodniu, uroczystość Wielkanocy ma w roku liturgicznym.
19. Paschalne Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego rozpoczyna się od wieczornej Mszy Wieczerzy Pańskiej, ma swoje centrum w Wigilii Paschalnej i kończy się Nieszporami Niedzieli Zmartwychwstania.
20. W Wielki Piątek Męki Pańskiej, a jeżeli to możliwe, także w Wielką Sobotę aż do Wigilii Paschalnej, wszędzie zachowuje się święty post paschalny.
21. Wigilię Paschalną obchodzoną w świętą noc Zmartwychwstania Pańskiego uważa się za "matkę wszystkich świętych wigilii". Kościół czuwając oczekuje zmartwychwstania Chrystusa i obchodzi je w sakramentach. Dlatego cały obchód tej świętej Wigilii powinien się odbyć w nocy, to znaczy rozpocząć się po zapadnięciu nocy, albo skończyć przed świtem dnia niedzielnego.
II. Okres Wielkanocny
22. Pięćdziesiąt dni od Niedzieli Zmartwychwstania do Niedzieli Zesłania Ducha Świętego obchodzi się z wielką radością jako jeden dzień świąteczny, co więcej, jako "wielką niedzielę".
Głównie w te dni śpiewa się Alleluja.
23. Niedziele tego okresu uważa się za niedziele Wielkanocy i po Niedzieli Zmartwychwstania nazywają się one: drugą, trzecią, czwartą, piątą, szóstą i siódmą Niedzielą Wielkanocną. Ten święty okres pięćdziesięciu dni kończy Niedziela Zesłania Ducha Świętego.
24. Osiem początkowych dni Okresu Wielkanocnego stanowią Oktawę Wielkanocy. Obchodzi się je jako uroczystości Pańskie.
25. Czterdziestego dnia po Wielkanocy obchodzi się Wniebowstąpienie Pańskie, chyba że nie jest ono świętem nakazanym i zostało wyznaczone na 7 Niedzielę Wielkanocną (por. nr 7).
26. Dni powszednie po Wniebowstąpieniu aż do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego włącznie przygotowują na przyjście Ducha Świętego Pocieszyciela.
III. Okres Wielkiego Postu
27. Okres Wielkiego Postu służy przygotowaniu do obchodu Paschy. Liturgia wielkopostna przygotowuje katechumenów do obchodu paschalnego misterium przez różne stopnie wtajemniczenia chrześcijańskiego, a wiernych przez wspomnienie przyjętego chrztu i pełnienie pokuty.
28. Okres Wielkiego Postu trwa od Środy Popielcowej do Mszy Wieczerzy Pańskiej wyłącznie. Od początku Wielkiego Postu do Wigilii Paschalnej nie mówi się Alleluja.
29. W Środę Popielcową, która wszędzie jest dniem postu, posypuje się głowy popiołem.
30. Niedziele tego okresu nazywają się niedzielami: pierwszą, drugą, trzecią, czwartą i piątą Wielkiego Postu. Szósta niedziela, w którą zaczyna się Wielki Tydzień, nazywa się Niedzielą palmową Męki Pańskiej.
31. Wielki Tydzień jest przeznaczony na wspomnienie Męki Chrystusa, poczynając od Jego Mesjańskiego wjazdu do Jerozolimy.
W Wielki Czwartek rano biskup koncelebruje Mszę ze swoim prezbiterium. W tej Mszy błogosławi oleje święte i poświęca krzyżmo.
IV. Okres Narodzenia Pańskiego
32. Po dorocznym obchodzie misterium paschalnego nic nie jest Kościołowi droższe, jak obchód wspomnienia Narodzenia Pańskiego i Jego pierwszych wystąpień. To dokonuje się w okresie Narodzenia.
33. Okres Narodzenia zaczyna się od I Nieszporów Narodzenia Pańskiego i trwa aż do niedzieli po Objawieniu, czyli do niedzieli po dniu 6 stycznia włącznie.
34. Mszę na Wigilię Narodzenia Pańskiego odprawia się wieczorem dnia 24 grudnia przed I Nieszporami albo po nich. Zgodnie ze starą tradycją rzymską w dniu Narodzenia pańskiego można trzy razy odprawić Mszę świętą: w nocy, o świcie i w dzień.
35. Uroczystość Narodzenia Pańskiego ma oktawę ułożoną w ten sposób:
a) W niedzielę w czasie oktawy obchodzi się święto Świętej Rodziny.
b) Dnia 26 grudnia obchodzi się święto św. Szczepana, pierwszego męczennika.
c) Dnia 27 grudnia obchodzi się święto św. Jana, apostoła i ewangelisty.
d) Dnia 28 grudnia obchodzi się święto świętych Młodzianków.
e) Dnia 29, 30 i 31 grudnia są dniami w czasie oktawy.
f) Dnia 1 stycznia, w oktawę Narodzenia Pańskiego, obchodzi się Uroczystość Swiętej Bożej Rodzicielki Maryi. W tym dniu wspomina się również nadanie Najświętszego Imienia Jezus.
36. Niedziela wypadająca między 2 a 5 stycznia jest niedzielą po Narodzeniu Pańskim.
37. Objawienie Pańskie obchodzi się dnia 6 stycznia, chyba że nie jest ono świętem nakazanym i zostało wyznaczone na niedzielę wypadającą między 2 a 8 stycznia (por. nr 7).
38. W niedzielę wypadającą po dniu 6 stycznia obchodzi się święto Chrztu Pańskiego.
V. Okres Adwentu
39. Okres Adwentu ma podwójny charakter. Jest okresem przygotowania do uroczystości Narodzenia Pańskiego, przez którą wspominamy pierwsze przyjście Syna Bożego do ludzi.
Równocześnie jest okresem, w którym przez wspomnienie pierwszego przyjścia Chrystusa kieruje się dusze ku oczekiwaniu Jego powtórnego przyjścia na końcu czasów. Z obu tych względów Adwent jest okresem pobożnego i radosnego oczekiwania.
40. Okres Adwentu zaczyna się od I Nieszporów niedzieli, która wypada 30 listopada lub jest najbliższa tego dnia i kończy się przed I Nieszporami Narodzenia Pańskiego.
41. Niedziele tego okresu nazywają się pierwsza, druga, trzecia i czwarta Adwentu.
42. Dni powszednie od dnia 17 do dnia 24 grudnia włącznie są przeznaczone na bezpośrednie przygotowanie do uroczystości Narodzenia Pańskiego.
VI. Okres Zwykły
43. Oprócz okresów mających własny charakter zostają trzydzieści trzy lub trzydzieści cztery tygodnie w ciągu cyklu rocznego, w które nie obchodzi się żadnej szczegółowej tajemnicy Chrystusa, lecz wspomina się misterium Chrystusa w jego pełni, zwłaszcza w niedziele. Ten czas nazywa się Okresem Zwykłym.
44. Okres Zwykły zaczyna się w poniedziałek, który następuje po niedzieli wypadającej po dniu 6 stycznia i trwa do wtorku przed Wielkim Postem, i powtórnie zaczyna się w poniedziałek po niedzieli Zesłania Ducha Świętego i kończy się przed I Nieszporami 1 niedzieli Adwentu.
Zgodnie z tym porządkiem na niedziele i dni powszednie tego okresu używa się formularzy, które znajdują się w Mszale i w Liturgii godzin.
VII. Dni modlitw błagalnych i dni kwartalne
45. W dni modlitw błagalnych i dni kwartalne Kościół modli się do Boga w różnych potrzebach ludzi, zwłaszcza o dobre urodzaje i o błogosławieństwo w pracy, i publicznie składa Bogu dzięki.
46. Aby dni modlitw błagalnych i dni kwartalne zostały dostosowane do potrzeb różnych krajów i ludów, Konferencje Episkopatu muszą wyznaczyć termin oraz sposób ich obchodzenia. Kompetentna władza, biorąc pod uwagę potrzeby miejscowe, powinna ustalić, czy obchód ma trwać jeden dzień czy dłużej oraz jak często ma się powtarzać w ciągu roku.
47. Na poszczególne dni należy wybrać spośród Mszy w różnych potrzebach formularz mszalny najbardziej odpowiadający intencjom modlitw.
ROZDZIAŁ II - KALENDARZ
KALENDARZ I OBCHODY, KTÓRE NALEŻY DO NIEGO WPISAĆ
48. Rozkład obchodów w roku liturgicznym reguluje kalendarz. Kalendarz ogólny jest ustanowiony na użytek całego obrządku rzymskiego, kalendarze własne dotyczą Kościoła miejscowego lub rodziny zakonnej.
49. Do kalendarza ogólnego wpisuje się cały cykl obchodów: obchody misterium zbawienia w okresach roku liturgicznego; obchody tych świętych, których znaczenie jest powszechne i dlatego wszyscy mają ich obowiązkowo czcić; obchody innych świętych, którzy wskazują na powszechność i ciągłość świętości w ludzie Bożym.
Kalendarze własne zawierają obchody o zasięgu bardziej ograniczonym, w odpowiedni sposób organicznie wkomponowane w cykl ogólny. Poszczególne Kościoły i rodziny zakonne powinny czcić świętych, którzy są z nimi w specjalny sposób związani. Kalendarze sporządzone przez kompetentną władzę powinny być zatwierdzone przez Stolicę Świętą.
50. Przy układaniu kalendarzy własnych należy zwrócić uwagę na następujący zasady:
a) Cykl okresów roku liturgicznego, uroczystości i świąt, w których w ciągu roku liturgicznego rozwija się i czci misterium Odkupienia, należy zachować nienaruszony i wysunąć na pierwsze miejsce przed obchodami własnymi.
b) Obchody własne należy organicznie powiązać z obchodami powszechnymi zachowując porządek i pierwszeństwo wskazane dla poszczególnych dni w Tabeli dni liturgicznych. Aby nadmiernie nie przeciążać kalendarzy własnych, dla poszczególnych świętych należy wyznaczyć tylko jeden dzień w roku. Tam gdzie przemawiają za tym względy duszpasterskie, można zachować drugi obchód w formie wspomnienia dowolnego w dzień przeniesienia albo znalezienia relikwii świętych patronów albo założycieli Kościołów lub rodzin zakonnych.
c) Obchody przyznane nie powinny powtarzać innych obchodów uwzględnionych już w cyklu tajemnic zbawienia i nie powinny być zbyt liczne.
51. Chociaż wypada, aby każda diecezja miała własny kalendarz oraz własne Oficja i Msze, nic nie stoi na przeszkodzie, aby całe prowincje, regiony, kraje, a nawet jeszcze większe terytoria miały wspólny kalendarz i dodatki do ksiąg liturgicznych, przygotowane wspólnym wysiłkiem przez zainteresowanych. Tę zasadę można zachować także przy redagowaniu kalendarza zakonnego dla wielu prowincji na obszarze tego samego państwa.
52. Kalendarz własny sporządza się wpisując do kalendarza ogólnego uroczystości, święta i wspomnienia własne, a mianowicie:
a) Do kalendarza diecezji należy wpisać obchody patronów i poświęcenia kościoła katedralnego, a oprócz tego świętych i błogosławionych, których łączą z diecezją specjalne związki, np. pochodzenie, dłuższy pobyt lub śmierć na terenie diecezji.
b) Do kalendarza zakonnego należy wpisać obchody tytułu, założyciela, patrona, a oprócz tego świętych i błogosławionych, którzy byli członkami rodziny zakonnej albo byli z nią związani.
c) Do kalendarza poszczególnych kościołów należy wpisać, oprócz obchodów diecezji lub rodziny zakonnej, obchody własne danego kościoła, które wyliczone są w Tabeli dni liturgicznych oraz obchody świętych, których ciała spoczywają w tym kościele. Członkowie rodzin zakonnych razem ze wspólnotą Kościoła miejscowego obchodzą poświęcenie kościoła katedralnego i głównych patronów miejscowości i większego terytorium, na którym przebywają.
53. Jeżeli jakaś diecezja lub rodzina zakonna ma wielu świętych i błogosławionych, należy się wystrzegać nadmiernego przeciążania kalendarza całej diecezji lub instytutu zakonnego. Dlatego:
a) Można wprowadzić wspólny obchód wszystkich świętych i błogosławionych diecezji lub rodziny zakonnej, albo pewnej ich grupy.
b) Osobny obchód wyznacza się w kalendarzu tylko tym świętym lub błogosławionym, którzy mają szczególne znaczenie dla całej diecezji lub rodziny zakonnej.
c) Innym świętym i błogosławionym oddaje się kult liturgiczny tylko w tych miejscach, z którymi są ściślej związani, albo tam, gdzie spoczywa ich ciało.
54. Obchody własne należy wpisać do kalendarza jako wspomnienia obowiązkowe lub dowolne, jeżeli Tabela dni liturgicznych nie przewiduje dla niektórych z nich innego stopnia i jeżeli nie istnieją szczególne racje historyczne lub duszpasterskie. Niektóre obchody mogą w pewnych miejscach mieć wyższy stopień niż w całej diecezji lub rodzinie zakonnej.
55. Obchody liturgiczne wpisane do kalendarza własnego mają zachować wszyscy zobowiązani do tego kalendarza. Bez aprobaty Stolicy Apostolskiej nie wolno ich usuwać z kalendarza lub zmieniać stopnia.
WŁAŚCIWY DZIEŃ OBCHODÓW
56. Kościół ma zwyczaj czcić świętych w dniu ich narodzin dla nieba. W miarę możności należy ten zwyczaj zachować przy wpisywaniu obchodów do kalendarza własnego. Chociaż obchody własne mają szczególne znaczenie dla Kościołów miejscowych lub rodzin zakonnych, jest bardzo wskazane, aby zachować w miarę możności jedność z kalendarzem ogólnym w obchodzeniu uroczystości, świąt i wspomnień obowiązkowych w nim umieszczonych.
Dlatego przy wpisywaniu własnych obchodów do kalendarza własnego należy zachować następujące zasady:
a) Obchody, które są przewidziane w kalendarzu ogólnym należy wpisać do kalendarza własnego pod tą samą datą, zmieniając, jeśli to konieczne, ich stopień.
Podobnie obchód dotyczący tylko jednego kościoła powinien być wyznaczony zgodnie z kalendarzem diecezji lub zakonu.
b) Obchody świętych, które nie znajdują się w kalendarzu ogólnym należy wyznaczyć na dzień narodzin dla nieba, czyli śmierci.
c) Jeżeli dzień narodzin dla nieba nie jest znany, obchód należy wyznaczyć na dzień z innych względów mający związek ze świętym, np. dzień święceń, znalezienia lub przeniesienia relikwii.
Jeżeli to nie jest możliwe, należy wybrać dzień, który w kalendarzu własnym jest wolny od innych obchodów.
d) Jeżeli dzień narodzin dla nieba jest już zajęty w kalendarzu ogólnym lub własnym przez inny obchód wyższego lub takiego samego stopnia, obchód należy wyznaczyć na najbliższy dzień wolny od przeszkód.
e) Inne obchody przyznane indultem należy wpisać w dniu najodpowiedniejszym pod względem duszpasterskim.
f) Aby cykl roku liturgicznego jaśniał pełnym światłem i aby obchody świętych nie natrafiały na stałe przeszkody, dni, na które zwykle wypada okres Wielkiego Postu i Oktawa Wielkanocy oraz dni od 17 do 31 grudnia, powinny być wolne od obchodów własnych. Nie dotyczy to wspomnień dowolnych ani świąt wymienionych w Tabeli dni liturgicznych w nr 8a, b, c, d, ani uroczystości, których nie można przenieść na inny okres. Konferencje Episkopatu mogą przenieść uroczystość świętego Józefa z dnia 19 marca na inny dzień poza Wielkim Postem, jeżeli nie jest ona świętem nakazanym.
57. Jeżeli jacyś święci i błogosławieni są wpisani razem w kalendarzu, należy razem oddawać im cześć liturgiczną, jeżeli przysługuje im ten sam stopień obchodu, chociaż jeden lub kilku z nich są bardziej bliscy. Jeżeli jednak jeden lub kilku z tych świętych lub błogosławionych powinno być czczonych w stopniu wyższym, służbę Bożą odprawia się tylko o nich, z pominięciem pozostałych, chyba że wypada wyznaczyć im inny dzień jako wspomnienie obowiązkowe.
58. Ze względu na dobro duchowe wiernych wolno przenieść na zwykłe niedziele obchody wypadające w tygodniu i drogie pobożności wiernych, jeżeli w Tabeli pierwszeństwa wyprzedzają one niedzielę. Wszystkie Msze z udziałem wiernych można odprawić o uroczystości przeniesionej.
59. Pierwszeństwo dni liturgicznych, gdy chodzi o ich obchód, ustala się wyłącznie na podstawie następującej tabeli.
TABELA PIERWSZENSTWA DNI LITURGICZNYCH
I
1. Paschalne Triduum Męki i Zmartwychwstania Pańskiego.
2. Narodzenie Pańskie, Objawienie, Wniebowstąpienie i Zesłanie Ducha Swiętego.
Niedziele Adwentu, Wielkiego Postu, Okresu Wielkanocnego, Sroda Popielcowa.
Dni Wielkiego Tygodnia od poniedziałku do czwartku włącznie.
Dni w Oktawie Wielkanocy.
3. Uroczystości Pańskie, Najśw. Maryi Panny oraz świętych, umieszczone w kalendarzu ogólnym.
Wspomnienie wszystkich wiernych zmarłych.
4. Uroczystości własne, mianowicie:
a) Uroczystość głównego patrona miejscowości lub miasta.
b) Uroczystość poświęcenia i rocznicy poświęcenia własnego kościoła.
c) Uroczystość tytułu własnego kościoła.
d) Uroczystość tytułu albo założyciela, albo głównego patrona zakonu lub zgromadzenia.
II
5. Święta Pańskie umieszczone w kalendarzu ogólnym.
6. Niedziele okresu Narodzenia Pańskiego i Okresu Zwykłego.
7. Święta Najśw. Maryi panny i świętych umieszczone w kalendarzu ogólnym.
8. Święta własne, mianowicie:
a) Święto głównego patrona diecezji.
b) Święto rocznicy poświęcenia kościoła katedralnego.
c) Święto głównego patrona regionu, prowincji, narodu lub większego terytorium.
d) Święto tytułu albo założyciela, albo głównego patrona zakonu lub zgromadzenia i prowincji zakonnej, z zachowaniem przepisów zawartych w nr 4.
e) Inne święta własne jakiegoś kościoła.
f) Inne święta wpisane do kalendarza diecezji, zakonu lub zgromadzenia.
9. Dni okresu Adwentu od 17 do 24 grudnia włącznie.
Dni w oktawie Narodzenia Pańskiego.
Dni powszednie okresu Wielkiego Postu.
III
10. Wspomnienie obowiązkowe podane w kalendarzu ogólnym.
11. Wspomnienia obowiązkowe własne, a mianowicie:
a) Wspomnienie patrona miejsca, diecezji, regionu i prowincji,
narodu, większego terytorium oraz patrona zakonu lub zgromadzenia i prowincji zakonnej.
b) Inne wspomnienia obowiązkowe własne lub danego kościoła.
c) Inne wspomnienia obowiązkowe wpisane w kalendarzu danej diecezji, zakonu lub zgromadzenia.
12. Wspomnienia dowolne. Można je obchodzić nawet w dni wymienione w nr 9, z zachowaniem odnośnych przepisów podanych w Ogólnym wprowadzeniu do Mszału i do Liturgii godzin.
W podobny sposób jak wspomnienia dowolne można obchodzić wspomnienia obowiązkowe zachodzące przypadkowo w dni powszednie Wielkiego Postu.
13. Dni powszednie Adwentu do 16 grudnia włącznie.
Dni okresu narodzenia Pańskiego od dnia 2 stycznia do soboty po Objawieniu Pańskim.
Dni powszednie Okresu Wielkanocnego od poniedziałku po Oktawie Wielkanocy do soboty przed Zesłaniem Ducha Świętego włącznie.
Dni powszednie Okresu Zwykłego.
60. Jeżeli kilka obchodów liturgicznych zbiega się w tym samym dniu, pierwszeństwo ma ten, który zajmuje wyższe miejsce w Tabeli dni liturgicznych. Uroczystość przypadająca na dzień liturgiczny mający pierwszeństwo przenosi się na najbliższy dzień wolny od obchodów wymienionych w numerach 1- 8 Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych. Należy zachować przepisy zawarte w nr 5 Ogólnych norm roku liturgicznego.
Obchody niższego stopnia w tym roku się opuszcza.
61. Jeżeli w tym samym dniu zbiegają się II Nieszpory dnia bieżącego oraz I Nieszpory dnia następnego, to pierwszeństwo mają nieszpory tego obchodu liturgicznego, który w Tabeli pierwszeństwa dni liturgicznych zajmuje wyższe miejsce. Gdy obydwa obchody są równe stopniem, pierwszeństwo mają Nieszpory dnia bieżącego.
Za stroną http://www.kkbids.episkopat.pl
Rok liturgiczny czy kościelny?
Jak liczono czas?
Do wieku VI po Chrystusie nie było właściwie ustalonej, wspólnej formy liczenia czasu. Najdawniej znano rok księżycowy, ale już starożytni Egipcjanie i Babilończycy znali również dokładniejszy rok słoneczny i posługiwali się nim. Tych dwóch sposobów liczenia lat używano na różnych obszarach ziemi i przez różne narody: od Ameryki Południowej poprzez Europę, Afrykę, po daleki wschód Azji.
Większa jeszcze rozbieżność panowała w datowaniu wydarzeń historycznych. Najczęściej posługiwano się liczbą lat panowania poszczególnych dynastii czy też władców. Izraelici prowadzili chronologię od biblijnego opisu stworzenia świata (pierwszy rok naszej ery przypadał w 5199 roku), Grecy starożytni od pierwszej olimpiady (776 przed Chr.), Rzymianie od założenia Rzymu (753 przed Chr.).
Dionizy Exiguus, mnich (w. VI), wpadł na pomysł, aby lata nowej ery obliczać od narodzenia Pana Jezusa. Wyliczył on, że przypada ono 25 grudnia 753 roku od założenia Rzymu. Od czasu panowania cesarza Teodozjusza Wielkiego (379-395) religia chrześcijańska została uznana za panującą w imperium rzymskim. Nie było więc trudno w wieku VI wprowadzić datę przyjścia Chrystusa Pana na ziemię jako pierwszy rok i początek liczenia nowej ery, tym bardziej, że cesarstwo zachodniorzymskie przestało istnieć, a faktycznymi władcami i przywódcami duchowymi zachodniej Europy byli papieże. Za cesarza Karola Wielkiego (+ 814) sposób liczenia lat ustalił się ostatecznie i tak pozostało dotąd.
Tak więc rok obecny, który mamy, jest w założeniu obliczany od narodzenia Jezusa Chrystusa. Rok kalendarzowy, słoneczny przechodził jeszcze dalsze reformy. I tak Juliusz Cezar w roku 46 przed Chrystusem, czyli przed naszą erą, wprowadził pierwszą korektę. Stąd nazwa "kalendarz juliański". W 1582 roku papież Grzegorz XIII wprowadził nową konieczną korektę, stąd nazwa "kalendarz gregoriański". Kościół prawosławny trzyma się dotąd kalendarza juliańskiego, który jest o 12 dni późniejszy od kalendarza Kościoła katolickiego. Te same więc święta i uroczystości w Kościele Prawosławnym przypadają o 12 dni później niż w Kościele Katolickim.
Wyraz kalendarz wywodzi się ze słowa łacińskiego. Najstarszy kalendarz chrześcijański, jaki przetrwał do naszych czasów jako dokument, pochodzi z wieku VI (mozarabski). Ma on już także świętych Pańskich.
Zwykle kalendarz podaje nam: rok, miesiąc, tygodnie i dni. Potem zaczęto dodawać czasy wschodu i zachodu słońca, faz księżyca, patronów przypadających na poszczególne dni, rocznice wielkich wydarzeń, przysłowia ludowe związane z pogodą, tak ważne dla rolników, itp.
Kościół Katolicki traktuje każdy rok, dany mu od Boga jako pamiątkę pobytu Chrystusa Pana na naszej ziemi i dokonanego przez Niego dzieła zbawienia rodzaju ludzkiego (memoria Domini). Kościół też stara się każdym dniem, a zwłaszcza przez niedzielę i dni święte przypomnieć swoim wiernym ważniejsze wydarzenia z dziejów Jezusa Chrystusa i przez to utrzymać wśród nich żywą wiarę w Niego (pronuntiatio Domini). Wreszcie pragnie przygotować swoich wiernych na powtórne przyjście Chrystusa Pana na ziemię; które On w sposób tak uroczysty zapowiedział, aby na wieki połączyć się z Nim w chwale wiecznej (adwentus Domini).
Rok liturgiczny Kościoła
Rok kościelny nie pokrywa się z rokiem kalendarzowym. Chociaż bowiem liczy prawie tyle samo dni i tygodni (52), to jednak rozpoczyna się pierwszą niedzielą Adwentu (koniec listopada lub początek grudnia), a kończy się ostatnią niedzielą uroczystości Chrystusa Króla. Rok kościelny jest liturgiczny, a więc wchodzi w służbę Bożą, należy do istotnych funkcji Kościoła, chwały Bożej i uświęcenia wiernych. Ma też rok kościelny własną strukturę, podziały i święta. Kanwą zaś jest dzieło zbawienia dokonane w czasie i dokonujące się stale każdego dnia w sercach wiernych. Możemy rok liturgiczny porównać do rzeki, która wywodzi swój początek z drobnego strumienia - źródła, w miarę czasu ogarniając swoimi dobroczynnymi wodami łaski coraz większe obszary dusz ludzkich. W miarę wieków rośnie także i bogaci się w nowe zlewiska. Dlatego rok kościelny bywa przedmiotem ciekawych studiów: historyków, teologów, socjologów itp.
Słońcem zaś Roku kościelnego jest sam Jezus Chrystus: historyczny - w przeżywanych tajemnicach pobytu Jego na naszej ziemi, w dziele zbawienia; mistyczny - poprzez łaskę i słowa swojej Ewangelii, którą rozdziela; eucharystyczny - kiedy na naszych ołtarzach składa się za rodzaj ludzki jako żertwa ofiarna; nieustannie ponawiając ofiarę Golgoty. Dlatego każdy dzień liturgiczny koncentruje się przy stole ofiarnym ołtarza. Tam się wypełnia codzienna liturgia Kościoła.
Struktura roku kościelnego
Myliłby się jednak, kto by sądził, że rok kościelny, liturgiczny, powstał w jednym dniu, zaplanowany w każdym szczególe przez jakiś sobór czy któregoś z papieży. Powstał on drogą powolnego "rozwoju; procesu, który trwał przez wieki i nie został jeszcze zakończony".
Ostatnio przeprowadzona reforma (w 1969 roku) jest tego najlepszym przykładem. Zawiązkiem roku liturgicznego Kościoła Katolickiego i całego chrześcijaństwa stała się najpierw niedziela. Miała ona być radykalnym odcięciem się do mozaizmu, który za dzień święty uważał sobotę (szabat). Niedziela, zwana "dniem Pańskim" była obchodzona jako "mała Wielkanoc" ku uczczeniu Zmartwychwstania Pana Jezusa. W niedzielę gromadzili się chrześcijanie na odprawianie liturgii tygodniowej pod przewodnictwem Apostoła, a potem biskupa. On jako przełożony gminy przewodniczył wspólnocie w obrzędach świętych, na które składały się zasadniczo: modły i pieśni, nauka i ofiara eucharystyczna, połączona nierozdzielnie z Komunią świętą. Początkowo zebrania te i spotkania liturgiczne odbywały się w domach prywatnych, a po ustaniu prześladowań (w. IV) w osobnych budynkach (bazylikach), które stały się równocześnie pierwszymi świątyniami chrześcijaństwa.
Kiedy od czasów cesarza Konstantyna I Wielkiego (306-337) niedziele zostały przez państwo prawnie uznane, nabrały z wolna charakteru obowiązujących dni świętych.
Z całą pewnością od wieku II datuje się zwyczaj obchodzenia w Kościele pamiątki Zmartwychwstania Pańskiego jako osobnego święta, przypadającego w rocznicę tego wydarzenia. Z biegiem lat uroczystość ta staje się centralną w roku liturgicznym Kościoła. Bardzo wcześnie, bo już w wieku III i IV powstaje triduum przygotowawcze do obchodu Wielkanocy, rozszerzone niebawem (wiek IV-V) o cały okres Wielkiego Postu. Rozszerzony także znacznie zostaje czas wielkanocny o dni następujące po uroczystości Zmartwychwstania Pańskiego aż po Pięćdziesiątnicę, czyli do uroczystości Zesłania Ducha Świętego, którą zaczęto wprowadzać już w wieku IV.
W tym samym wieku IV wprowadzona zostaje z wolna do roku kościelnego uroczystość Narodzenia Pana Jezusa, do której także niebawem dojdzie okres przygotowania, rozbudowany zwłaszcza pięknie na Zachodzie w cztery niedziele Adwentu. Tak więc powstały dwa okresy roku kościelnego: wielkanocny i Bożego Narodzenia, organicznie ze sobą związane, bo dotyczące tej samej osoby Jezusa Chrystusa i tej samej tajemnicy - zbawienia rodzaju ludzkiego. Kiedy pierwsza jest tej tajemnicy zapowiedzią i zapoczątkowaniem, to druga jest jej dopełnieniem i ukoronowaniem. Od wieku VII wprowadzono oktawę świąt Bożego Narodzenia.
Niedziele tak zwane zwykłe, istniejące poza tymi dwoma okresami, których jest zawsze 34, nie stanowią osobnego okresu, chociaż niektórzy dawni liturgiści tworzyli z nich okres "po Zielonych Świętach", dlatego, że największa ich liczba po tym święcie przypada. Stanowią one wszakże dopełnienie dwóch wspomnianych okresów przez to, że w swoich czytaniach i modlitwach dają nam pełny obraz życia, działalności i nauki Jezusa Chrystusa.
Kiedy już od wieku I zaczęła się lać nader obficie krew męczeńska, spontanicznie wyłaniać się zaczął w roku Bożym cykl drugi, równoległy: świętych męczenników — Apostołów, biskupów, kapłanów, diakonów i wiernych. Groby tych męczenników zaczęto wyróżniać pieczołowitą troską, tak, aż stały się one z czasem sanktuariami, do których zaczęli wierni pielgrzymować. Co roku zbierano się na tym miejscu spoczynku ich śmiertelnych szczątków dla obchodu wspomnień zmarłych; na grobach ich odprawiano Mszę świętą; od wieku IV zaczęto stawiać im świątynie. Dzień ich bohaterskiej śmierci obchodzono jako dzień ich narodzin dla nieba, pamiątkę odniesionego przez nich zwycięstwa.
Od wieku IV rozpoczyna się również kult świętych wyznawców, a więc tych, którzy całym życiem swoim świadczyli godnie o Jezusie Chrystusie. W tym też czasie wyjątkowo bujnie zaczyna się rozwijać kult Najświętszej Maryi Panny, Matki Zbawiciela świata. Do głosu dochodzi także angeologia, czyli nauka o aniołach i ich kult.
Treść dogmatyczna roku kościelnego
Rok kościelny ma swoje silne uzasadnienie dogmatyczne. Daje bowiem hierarchii i wiernym okazję do przypomnienia i przeżywania wszystkich ważniejszych tajemnic wiary katolickiej. Centralną postacią i słońcem roku kościelnego jest Jezus Chrystus jako Syn Boży, który z woli Ojca, a za sprawą Ducha Świętego stał się człowiekiem i umarł na krzyżu dla naszego zbawienia i zmartwychwstał. Przez to stał się głową nie tylko rodzaju ludzkiego, ale wszechstworzenia, jak to pięknie uzasadnia Apostoł Narodów: "On jest obrazem Boga niewidzialnego - Pierworodnym wobec każdego stworzenia, bo w Nim zostało wszystko stworzone: i to, co w niebiosach, i to, co na ziemi; byty widzialne i niewidzialne; czy Trony, czy Panowania, czy Zwierzchności, czy Władze. Wszystko przez Niego i dla Niego zostało stworzone. On jest przed wszystkim i wszystko w Nim ma istnienie. On jest Głową Ciała — Kościoła. Pierworodnym spośród umarłych, aby sam zyskał pierwszeństwo we wszystkim. Zechciał bowiem (Bóg), aby w Nim zamieszkała cała Pełnia, i aby przez Niego znów pojednać ze sobą wszystko: przez Niego — i to, co na ziemi, i to, co w niebiosach, wprowadziwszy pokój przez krew Jego krzyża".
Kościół wprowadził kult świętych i ich cykl jedynie dlatego, że wypełnili oni wolę Jezusa Chrystusa: "będziecie moimi świadkami" konsekwentnie aż do przelania krwi. Nadto święci Pańscy całym życiem swoim pokazali przykładowo, jak można i należy wypełniać ewangeliczne nakazy Jezusa Chrystusa w każdym stanie, wieku i okolicznościach życia.
Tak więc chrystocentryzm roku kościelnego, liturgicznego, swoją oczywistością narzuca się w każdym swoim dniu i we wszystkich obrzędach.
Znaczenie duszpasterskie roku kościelnego
Rok liturgiczny to nie tylko przypomnienie hierarchii Kościoła i wiernym tajemnicy Odkupienia, życia i nauki Jezusa Chrystusa; to nie tylko jakaś historyczna, święta pamiątka. Byłoby to stanowczo za mało. Kościół przeżywa co roku Chrystusa i pragnie, aby przeżywali Go także wierni. Chodzi również o to, aby obficie czerpali ze zdrojów łaski, jakie Chrystus Pan wysłużył swoją śmiercią krzyżową i które zostawił do dyspozycji swojego Kościoła. Żyć Chrystusem to znaczy przeobrażać się w Niego tak, by każdy mógł powtórzyć za Apostołem: "Teraz zaś już nie ja żyję, lecz żyje we mnie Chrystus". "I wszystko, cokolwiek działacie słowem lub czynem, wszystko (czyńcie) w imię Pana Jezusa, dziękując Bogu Ojcu przez Niego".
Aby nam silnie wprowadzić w pamięć osobę Jezusa Chrystusa i Jego zbawcze dzieło, Kościół misterium odkupienia rodzaju ludzkiego podaje nam do przeżywania kolejno, seryjnie, scenami, w postaci plastycznych obrzędów liturgicznych, działających bogactwem i barwą szat, świateł, symboliki na wzrok; pięknym śpiewem i grą na słuch, na pamięć a nawet na wyobraźnię. Przedstawia nam do rozważania swoje tajemnice w postaci jakby udramatyzowanych obrazów. Dopuszcza przy tym pierwiastek ludowy, wciąga do współpracy plastyków z arcydziełami malarstwa i rzeźby. Jednym słowem angażuje w służbie kultu wszystko, co może przyczynić się do głębszego zrozumienia i przeżycia Bożych i ludzkich tajemnic.
Z poszczególnymi okresami i świętami synchronizuje Kościół również nauczanie: w homilii i w katechezie.
Wreszcie warto zwrócić uwagę i na ten szczegół, że każda epoka, nawet wiek wnoszą w rok kościelny nowe święta i nowych świętych; wyciskają na liturgii własne piętno. I tak trwać będzie do końca świata. Kościół bowiem to twór żywy, idący stale ku dojrzewaniu i doskonaleniu się, do pełnego rozwoju. Cechuje go więc nie statyczność, ale dynamizm; nie zastój, ale życie i ruch. Stąd powstawanie także i w kulcie Bożym coraz to nowych form.
Uwzględniając te właśnie nowe potrzeby Kościół Rzymski raz po raz dokonuje rewizji i reformy w swojej liturgii i w kalendarzu. Tak było np. za czasów papieża: św. Grzegorza I Wielkiego (+ 604), św. Piusa V (+ 1572) i św. Piusa X (+ 1914). Ostatniej reformy w kalendarzu liturgicznym dokonał papież Paweł VI dnia 14 lutego 1969 roku.
Źródła tekstów liturgicznych
Kościół czerpie pełną dłonią najpierw ze skarbca Pisma świętego. Jest ono źródłem pierwszym i zasadniczym jako objawione słowo Boże. Wszystkie czytania liturgiczne, śpiewy nawejście kapłana, śpiewy między lekcyjne i pokomunijne są oparte na tekstach ksiąg natchnionych.
Kościół czerpie również wiele z tradycji zwłaszcza w oficjum codziennym kapłanów. Jest życzeniem Kościoła, by w każdej Mszy świętej była krótka homilia odnośnie tekstów Pisma świętego i charakteru dnia. Bogatych przykładów dostarczają co do tego pisma Ojców Kościoła.
Przysłowiem się stało: "Lex orandi, lex oredendi". Liturgia jest wykładnikiem teologii Kościoła. Nie ma prawdy wiary, która by nie miała swojego odbicia w liturgii.
Komentarz
W liturgii Kościoła trzeba wyróżnić element Boski i ludzki. Pierwszy jest stały i niezmienny. Należą do niego obrzędy, które ustanowił Chrystus, jak np. Ofiara Mszy świętej i obrzędy sakramentalne. Tych Kościół zmienić nie może ani też nawet zastąpić ich obrzędami nowymi nie myśli. Ma jednak pełne prawo do tych obrzędów, które w ciągu wieków sam wprowadził. Stanowią one jakby oprawę do obrzędów Chrystusowych, którą Kościół stara się stale upiększać, nadawać jej nowy blask, zdobić ją coraz misterniej, by w ten sposób podkreślić wagę i unaocznić wiernym znaczenie obrzędów, które ustanowił Jezus Chrystus.
Nie trzeba się przeto dziwić ani gorszyć, wpadać w sceptycyzm, kiedy zauważamy wprowadzane zmiany również do roku kościelnego i liturgii. Są one zjawiskiem zupełnie naturalnym, potrzebą rozwoju, nowego zapotrzebowania czasów. Bez tych zmian Kościół popadłby w stagnację i w zastój.
Rozwój obserwujemy wszędzie, na wszystkich odcinkach życia ludzkiego. Styl życia, ubioru, posiłków, mieszkania, języka itp. I nikt by nie chciał chyba do dawnych form powrócić. Ewolucję przechodzi: architektura, muzyka, pieśń, malarstwo, rzeźba, i to właśnie warunkuje postęp i rozwój. Upieranie się przy dawnych formach znaczyłoby zubożać i cofać się aż do pierwotnego prymitywizmu. Podobnie jest i w liturgii. Słusznie papież Pius XII zbyt daleko posunięty konserwatyzm, zachowawczość nazwał „herezją starożytności”.
Długa historia potwierdza, że Kościół kierując się jakimś zmysłem powszechnym (sensu communis) unikał biegunów sobie przeciwnych: skostnienia i wybujałości. Szedł zasadą "złotego środka". Odczuwał również nieustannie przy sobie obecność Założyciela, który go zapewnił: "A oto Ja jestem z wami po wszystkie dni aż do skończenia świata".
Życzeniem Kościoła jest, aby rok liturgiczny nie był jedynie przeżywaniem pamiątki zbawienia, ale owocowaniem stałym tego zbawienia w nas. Nie chodzi więc jedynie o dokumentację wydarzeń historycznych, ale to, by się pełniło Chrystusowe życzenie, "aby owce miały życie i miały je w obfitości". Skoro Bóg wszedł w nasz czas, na ziemski nasz padół, to dlatego, by przez zbawczą łaskę każdego z nas uczynić uczestnikami życia Bożego, by z dzieci ziemi uczynić nas dzieci Boże, a w ten sposób uczynić nas swoimi współdziedzicami w wieczności. Kto by o tym zapomniał, zmarnowałby daną mu szansę, sprzeniewierzyłby się swojemu celowi ostatecznemu.
Ilekroć w pierwszą niedzielę Adwentu otwieram pierwsze strony mszału i czytań liturgicznych, ogarnia mnie dziwne wzruszenie. Z jednej strony wdzięczność dla Pana Boga, że dozwolił mi spotkać nowy rok Boży. Ale też i niepokój mąci tę radosną chwilę: Czy do mnie także należeć będzie zamknięcie ostatnich kart mszału? Czy tego nie uczyni już za mnie ktoś inny?
Zdarzyło się naprawdę
Kiedy aresztowano św. Tymoteusza, wezwano jego małżonkę, aby usiłowała skłonić męczennika do zaparcia się wiary w Chrystusa. Kiedy ta poczęła go faktycznie namawiać by ratował swoje życie, na to Tymoteusz z oburzeniem: "Ty chcesz, bym ja za krótkie życie doczesne utracił wieczne?". To przekonało małżonkę, że razem z mężem również poniosła śmierć (ok. 304 roku).
W Sewilli (Hiszpania) na jednym z placów stoi stara wieża, a na niej jest zegar z dawnych wieków. Ma on tę osobliwość, że wskazuje czas zawsze o 10 minut później. Oto właśnie na tym placu przed laty wymierzano skazańcom karę śmierci, tu dokonywano egzekucji. Pewnego razu skazaniec czekał na ułaskawienie. Jednak przyszło ono o 10 minut za późno, gdyż skazany został stracony. Wydaje się, że 10 minut nic nie znaczy, a jednak zadecydowały o życiu ludzkim.
Przy koronacji papieża palono wiązkę włosów, a ceremoniarz śpiewał: "Ojcze święty, oto tak przemija wielkość na tym świecie". Miało to być dla papieża przypomnieniem, że chociaż piastuje najwyższą godność zastępcy Chrystusa na ziemi, i on kiedyś z niej zejdzie.
Kiedyś miał Krezus, słynny król Lidii (Mała Azja), pokazać swoje bogactwo filozofowi Solonowi. Powiedział wtedy z dumą: "Czy jest ktoś szczęśliwszy ode mnie? Na to filozof: Przed śmiercią nie można nikogo nazwać szczęśliwym". Słowa filozofa miały się rychło sprawdzić. Pobity przez Cyrusa II Wielkiego, stracił Krezus wszystkie bogactwa, a według podania miał nawet zginąć tragiczną śmiercią (560 przed Chr.).
Na podłodze mennicy państwowej, gdzie wyrabiają złote monety, są specjalne urządzenia do przechwytywania pyłu złotego. Szczęśliwy, kto umie zbierać cenne pyłki czasu.
Napoleon przegrać miał bitwę pod Waterloo dlatego, że jeden z jego marszałków, Grouchy, spóźnił się kilka godzin z odsieczą.
Car Piotr Wielki miał wstawać z łóżka jeszcze przed świtem. Mawiał: "Chcę swoje życie uczynić jak najdłuższym".
Polskie nazwy miesięcy i tygodnia
Są one odbiciem tego, co się dzieje w przyrodzie w poszczególnych okresach czasu; styczeń od styku dwóch lat - starego i nowego roku; luty, czyli srogi, bo jest to najzimniejszy miesiąc; marzec, gdyż rozmazana jest przyroda, koniec zimy, początek wiosny; kwiecień, gdyż pojawiają się kwiaty; maj, gdyż kwiaty są wszędzie, szczyt wiosenny; czerwiec - od chrząszczyka czerwca, z którego wyrabiano czerwony barwnik; lipiec, gdyż kwitną lipy; sierpień, gdyż skończono żniwa sierpami; wrzesień - od kwitnącego wrzosu; październik od paździerzy, gdyż był to miesiąc obróbki lnu i konopi; listopad, opadają liście; grudzień od grudy, czyli zmarzniętej ziemi. Inne narody przyjęły nazwy miesięcy od dawnych Rzymian.
Dni tygodnia liczono od niedzieli, której znowu nazwa polska wywodzi się od słowa "nie działać", gdyż zakazana jest w niedzielę ciężka praca. Nazwy inne są jasne: poniedziałek - pierwszy dzień po niedzieli; wtorek drugi (wtórny); środa środkowy; czwartek - dzień czwarty; piątek - dzień piąty; nazwa soboty wywodzi się z hebrajskiego sabat (szabat). Tak więc i w nazwach dni tygodnia niedziela jest dniem centralnym.