Drodzy bracia i siostry,

Dziś chciałbym mówić o świętym opacie Kolumbanie, najbardziej znanym Irlandczyku wczesnego średniowiecza: słusznie nazwać go można świętym „europejskim”, albowiem jako mnich, misjonarz i pisarz pracował w różnych krajach Europy Zachodniej. Wraz z Irlandczykami swoich czasów miał on świadomość kulturowej jedności Europy. W jednym z listów, napisanym około roku 600 a skierowanym do Grzegorza Wielkiego, znajduje się po raz pierwszy wyrażenie „totius Europae – całej Europy”, w odniesieniu do obecności Kościoła na kontynencie (por. Epistula I, 1).

Kolumban urodził się około roku 543 w prowincji Leinster, na południowym wschodzie Irlandii. Wychowany w swym domu przez znakomitych nauczycieli, którzy przygotowali go do nauki sztuk wyzwolonych, później, pod kierunkiem opata Sinella we wspólnocie Cluain-Inis w północnej Irlandii pogłębił studium Pisma Świętego. W wielu około dwudziestu lat wstąpił do klasztoru w Bangorze na północnym wschodzie wyspy, którego opatem był Komgall, mnich powszechnie znany ze względu na swe cnoty i ascetyczną dyscyplinę. W pełnej zgodzie z opatem Kolumban gorliwie wypełniał surową dyscyplinę klasztoru, wiodąc żywot modlitwy, ascezy i studium. Tam też został wyświęcony na kapłana. Życie w Bangorze i przykład opata wpłynęły na pojęcie monastycyzmu, które w Kolumbanie dojrzewało z czasem i które szerzył następnie przez całe swoje życie.

Mając około pięćdziesięciu lat i kierując się typowo irlandzkim ideałem ascetyzmu, jakim było „peregrinatio pro Christo”, to znaczy pielgrzymowanie dla Chrystusa, Kolumban opuścił wyspę, by wraz z dwunastoma towarzyszami podjąć dzieło misyjne na kontynencie europejskim. Musimy bowiem pamiętać, że migracje ludów z północy i ze wschodu spowodowały popadnięcie w pogaństwo całych wcześniej schrystianizowanych regionów. Około roku 590 ta mała gromada misjonarzy wylądowała na wybrzeżu Bretanii. Życzliwie przyjęci przez króla Franków z Austrazji (dzisiejsza Francja), poprosili o mały skrawek nieuprawnej ziemi. Otrzymali dawną rzymską twierdzę w Annegray, całkowicie zrujnowaną i opuszczoną, porośnięta już lasem. Przyzwyczajeni do skrajnych wyrzeczeń, mnisi zdołali w ciągu kilku miesięcy wznieść na gruzach swój pierwszy erem. I tak swoją reewangelizację zaczęli prowadzić przede wszystkim świadectwem życia. Wraz z nowym uprawianiem ziemi rozpoczęli również nowe uprawianie dusz. Sława owych zagranicznych zakonników, którzy żyjąc modlitwą i w wielkiej skromności budowali domy i uprawiali ziemię, rozeszła się szybko, przyciągając pielgrzymów i penitentów. Przede wszystkim liczni młodzieńcy prosili o przyjęcie do wspólnoty monastycznej, by żyć, jak oni, przykładnym życiem, które odnawiało uprawę ziemi i dusz. Bardzo szybko pojawiła się potrzeba założenia drugiego klasztoru. Wzniesiono go kilka kilometrów dalej, na gruzach starożytnego miasta termalnego Luxeuil. Klasztor miał stać się ośrodkiem monastycznego i misyjnego promieniowania tradycji irlandzkiej na kontynencie europejskim. Trzeci klasztor wzniesiono w Fontaine, o godzinę drogi na północ.

W Luxeuil Kolumban spędził prawie dwadzieścia lat. Napisał tu dla swych uczniów „Regula monachorum” – przez jakiś czas bardziej rozpowszechnioną w Europie od reguły Benedykta – kreśląc wizerunek idealnego mnicha. To jedyna prastara irlandzka reguła monastyczna, jaką dziś posiadamy. Niejako w uzupełnieniu zredagował on „Regula coenobialis” – swoisty kodeks karny za występki mnichów, zawierający kary dość zaskakujące jak na dzisiejszą wrażliwość, które tłumaczy jedynie mentalność tamtych czasów i środowiska. Przez inne sławne dzieło, zatytułowane „De poenitentiarum misura taxanda”, także napisane w Luxeuil, Kolumban wprowadził na kontynencie prywatną i wielokrotną spowiedź oraz pokutę; była to tak zwana pokuta „według taryfy”, ustalanej proporcjonalnie do wagi grzechu i typu pokuty, wyznaczonej przez spowiednika. Nowości te wzbudziły podejrzenie biskupów regionu, które przekształciło się we wrogość, kiedy Kolumban ośmielił się publicznie zganić ich za obyczaje niektórych z nich. Okazją do ujawnienia się sporu była dyskusja wokół daty Wielkanocy: Irlandia bowiem trzymała się wschodniej tradycji, niezgodnej z rzymską. W 603 roku mnich irlandzki wezwany został do Châlon-sur-Saôn, by przed synodem wytłumaczyć się ze swoich zwyczajów związanych z pokutą i Wielkanocą. Zamiast jednak stawić się przed synodem, wysłał on list, w którym zminimalizował całą sprawę, zachęcając ojców synodu do przedyskutowania nie tylko problemu daty Wielkanocy, według niego niewielkiego, „ale także wszystkich niezbędnych norm kanonicznych, które przez wielu – co jeszcze poważniejsze – nie są przestrzegane” (por. Epistula II, 1). Jednocześnie napisał do papieża Bonifacego IV – podobnie jak kilka lat wcześniej zwrócił się już do Grzegorza Wielkiego (por. Epistula I) – w obronie tradycji irlandzkiej (por. Epistula III).

Nieustępliwy w każdej kwestii moralnej, Kolumban wszedł później w konflikt także z domem królewskim, ponieważ ostro zganił króla Teodoryka za jego stosunki pozamałżeńskie. Wywołało to sieć intryg i działań na szczeblu osobistym, religijnym i politycznym, które w roku 610 doprowadziły do wydania dekretu o wydaleniu z Luxeuil Kolumbana i wszystkich mnichów pochodzenia irlandzkiego, skazanych na ostateczną banicję. Odstawiono ich pod strażą na brzeg morza i wsadzono na statek, który na koszt dworu miał zawieźć ich do Irlandii. Statek osiadł jednak na mieliźnie blisko plaży, a kapitan, widząc w tym znak nieba, zrezygnował z żeglugi i ze strachu, że przeklęty zostanie przez Boga, wysadził mnichów na ląd. Oni jednak, zamiast powrócić do Luxeuil, postanowili rozpocząć nowe dzieło ewangelizacji. Popłynęli Renem w górę rzeki. Po pierwszym etapie w Tuggen koło jeziora Zurich, udali się do Bregencji nad Jeziorem Bodeńskim, by ewangelizować Alemanów.

Jednakże wkrótce potem Kolumban, z powodu niezbyt sprzyjających jego dziełu wydarzeń politycznych, zdecydował się przebyć Alpy z większością swoich uczniów. Pozostawił tylko jednego mnicha imieniem Gallus; z jego pustelni miało powstać w przyszłości słynne opactwo Sankt Gallen w Szwajcarii. Po przybyciu do Italii Kolumban znalazł życzliwą gościnę na dworze królewskim Longobardów, musiał jednak od razu zmierzyć się ze znacznymi trudnościami: życie Kościoła zranione było herezją ariańską, dominującą jeszcze wśród Longobardów, oraz schizmą, która przyczyniła się do zerwania przez większą część Kościołów północnej Italii jedności z Biskupem Rzymu. Kolumban z całym swoim autorytetem włączył się w ten kontekst, pisząc księgę przeciw arianizmowi i list do Bonifacego IV, by przekonać go do podjęcia zdecydowanych kroków w celu przywrócenia jedności (por. Epistula V). Kiedy król Longobardów, w roku 612 bądź 613, przyznał mu ziemię w Bobbio w dolinie Trebbii, Kolumban założył nowy klasztor, który miał się stać centrum kultury, porównywalnym później ze słynnym Monte Cassino. Tu zastał go kres jego dni: zmarł 23 listopada 615 roku i pod tą datą wspominany jest w obrządku rzymskim do dzisiaj.

Orędzie św. Kolumbana sprowadza się do zdecydowanego nawoływania do nawrócenia i odcięcia się od dóbr ziemskich w perspektywie wiecznego dziedzictwa. Swoim ascetycznym życiem i bezkompromisową postawą wobec zepsucia możnych, przypomina on surową postać św. Jana Chrzciciela. Jego surowość nie jest jednak nigdy celem samym w sobie, lecz jedynie środkiem do dobrowolnego otwarcia się na miłość Boga i na odpowiedź całym jestestwem na otrzymane od Niego dary, przez odbudowywanie w sobie obrazu Boga, a jednocześnie szykowanie ziemi pod uprawę i odnawianie ludzkiej społeczności. Cytuję za jego Instructiones: „Jeżeli człowiek w sposób prawy używać będzie tych zdolności, które Bóg przyznał jego duszy, podobny będzie Bogu. Pamiętajmy, że musimy oddać Mu wszystkie te dary, które złożył w nas, gdy byliśmy w pierwotnym stanie. Nauczył nas tego swymi przykazaniami. Pierwsze z nich jest nakazem miłowania Pana z całego serca, albowiem On pierwszy nas umiłował, od samego początku czasów, zanim jeszcze przyszliśmy na ten świat” (por. Instr. XI).

Święty irlandzki był rzeczywiście wcieleniem tych słów w swoim życiu. Mąż wielkiej kultury – pisał także poezje po łacinie i podręcznik gramatyki – okazał się bogaty w dary łaski. Był niestrudzonym budowniczym klasztorów, jak tez nieustępliwym kaznodzieją pokutnym, wszystkie swe siły oddając na podsycanie chrześcijańskich korzeni rodzącej się Europy. Dzięki swej energii duchowej, swej wierze, swej miłości do Boga i do bliźniego stał się rzeczywiście jednym z Ojców Europy: również dziś pokazuje nam, gdzie znajdują się korzenie, na których może odrodzić się ta nasza Europa.