Święty Cyryl Aleksandryjski

Katecheza Benedykta XVI z 3 października 2007

publikacja 16.05.2008 17:11

(...) Związany ze sporem chrystologicznym, który doprowadził do Soboru Efeskiego w 431 roku i ostatni wybitny przedstawiciel tradycji aleksandryjskiej, Cyryl został później określony przez grecki Wschód mianem "strażnika dokładności" - co należy rozumieć jako strażnika prawdziwej wiary - a nawet wręcz mianem "pieczęci Ojców"

Święty Cyryl Aleksandryjski Autor nieznany (PD) Św. Cyryl Aleksandryjski

Drodzy bracia i siostry!

Dziś również, kontynuując naszą podróż śladami Ojców Kościoła, spotykamy wielką postać: świętego Cyryla Aleksandryjskiego. Związany ze sporem chrystologicznym, który doprowadził do Soboru Efeskiego w 431 roku i ostatni wybitny przedstawiciel tradycji aleksandryjskiej, Cyryl został później określony przez grecki Wschód mianem "strażnika dokładności" - co należy rozumieć jako strażnika prawdziwej wiary - a nawet wręcz mianem "pieczęci Ojców". Te prastare określenia doskonale wyrażają pewną charakterystyczną cechę Cyryla, a mianowicie stałe odwoływanie się biskupa Aleksandrii do wcześniejszych autorów kościelnych (a wśród nich zwłaszcza do Atanazego) w celu ukazania, że jego teologia kontynuuje tradycję. Włącza się on świadomie i jednoznacznie w tradycję Kościoła, w której widzi gwarancję ciągłości wraz z Apostołami i samym Chrystusem. Tego świętego, czczonego zarówno na Wschodzie, jak i na Zachodzie, w 1882 papież Leon XIII ogłosił doktorem Kościoła, przyznając jednocześnie ten sam tytuł innemu ważnemu przedstawicielowi patrystyki greckiej, św. Cyrylowi Jerozolimskiemu. Ujawniały się w ten sposób troska i miłość do chrześcijańskiej tradycji wschodniej tego papieża, który w przyszłości ogłosi jeszcze doktorem Kościoła także św. Jana Damasceńskiego, dając tym samym dowód, że tradycja zarówno wschodnia, jak i zachodnia wyrażają nauczanie jedynego Kościoła Chrystusowego.

Bardzo skąpe są wiadomości o życiu Cyryla przed jego wyborem na ważną stolicę w Aleksandrii. Krewny Teofila, który od 385 roku jako biskup pewną ręką i ciesząc się prestiżem rządził diecezją aleksandryjską, Cyryl urodził się najprawdopodobniej w tej samej egipskiej metropolii między rokiem 370 a 380; szybko wprowadzony został w życie Kościoła i otrzymał staranne wykształcenie, zarówno kulturalne, jak teologiczne. W roku 403 był w Konstantynopolu wraz ze swym wpływowym wujem i wziął tam udział w tzw. Synodzie "Pod Dębem", który usunął biskupa tego miasta, Jana (nazwanego później Chryzostomem), zaznaczając tym samym triumf stolicy aleksandryjskiej nad jej tradycyjną rywalką, jaką był Konstantynopol, gdzie mieszkał cesarz. Po śmierci wuja Teofila młody jeszcze Cyryl w roku 412 wybrany został na biskupa wpływowego Kościoła Aleksandrii, którym rządził z wielką energią trzydzieści dwa lata, dążąc stale do potwierdzenia jego prymatu na całym Wschodzie, w czym jego mocną stroną były też tradycyjne więzy z Rzymem.

W dwa lub trzy lata później, w roku 417 bądź 418, biskup Aleksandrii okazał się realistą w przywróceniu jedności z Konstantynopolem, zerwanej już w 406 roku w następstwie detronizacji Chryzostoma. Jednakże zadawniony spór ze stolicą konstantynopolitańską rozgorzał dziesięć lat później, gdy w 428 wybrano tam Nestoriusza, powszechnie szanowanego i surowego mnicha formacji antiocheńskiej. Nowy biskup Konstantynopola szybko bowiem wywołał sprzeciwy, gdyż w swoim przepowiadaniu wolał używać dla Maryi tytułu "Matka Chrystusa" (Christotókos), zamiast innego - bardzo już drogiego pobożności ludowej- mianowicie "Matka Boża" (Theotókos). Powodem tego wyboru biskupa Nestoriusza była jego przynależność do chrystologii typu antiocheńskiego, która dla zachowania znaczenia człowieczeństwa Chrystusa, prowadziła do twierdzeń o jego oddzieleniu od boskości. Tym samym nie było już w Chrystusie prawdziwej jedności między Bogiem a człowiekiem, i oczywiście nie można było już mówić o "Matce Bożej".

Reakcja Cyryla - wówczas najwyższego przedstawiciela chrystologii aleksandryjskiej, dążącej do mocnego podkreślenia jedności osoby Chrystusa - była niemal natychmiastowa i wyraziła się na wszystkie sposoby już od roku 429, gdy wysłał nawet do samego Nestoriusza kilka listów. W drugim (PG 77, 44-49), jaki do niego wystosował, w lutym 430 r., czytamy wyraźne stwierdzenie o ciążącym na Pasterzach obowiązku zachowania wiary Ludu Bożego. Było to dla niego kryterium, ważne zresztą i dziś: wiara Ludu Bożego jest wyrazem tradycji, jest gwarancją zdrowej doktryny. Tak pisał do Nestoriusza: "Ciebie też upominam niniejszym, jak brata w Chrystusie, byś słowa nauki wiary z rozmysłem i wielką bacznością kierował zawsze do ludzi, mając na uwadze to, że jeśli ktoś zgorszyłby choć jednego z tych, którzy wierzą w Chrystusa, naraża się na wielki gniew Boży".

W tym samym liście do Nestoriusza - liście, który nieco później, w 451 r., miał zostać przyjęty przez Sobór Chalcedoński, czwarty powszechny - Cyryl jasno opisuje swoją wiarę chrystologiczną: "Utrzymujemy, iż Słowo, jednocząc się substancjalnie z ciałem ożywionym i duszą rozumną stało się człowiekiem w sposób niewypowiedziany i niepojęty oraz nazwane zostało Synem Człowieczym; nie tylko z samej woli czy upodobania ani też nie przez samo przyjęcie tylko osoby, lecz z tej racji, że z obu różnych natur, które połączyły się w prawdziwym związku jedności, powstał jeden Chrystus i Syn". To bardzo ważne: rzeczywiście prawdziwe człowieczeństwo i prawdziwa boskość łączą się w jednej Osobie, Panu naszym Jezusie Chrystusie. Dlatego, pisze dalej biskup Aleksandrii, "w ten sposób będziemy wyznawać jednego Chrystusa i Pana, oddając cześć nie tyle człowiekowi i Słowu, by nie dopuszczać nawet pozoru podziału przez wprowadzenie spójnika «i», lecz Jednemu i Temu samemu. Przecież ciało nie jest czymś obcym dla Słowa; wespół z Nim zasiada wspólnie z Ojcem. Bo przecież nie dwaj synowie zasiadają razem z Ojcem, lecz jeden, dzięki zjednoczeniu, razem ze swym ciałem".

Szybko też, dzięki rozsądnym sojuszom, biskupowi Aleksandrii udało się doprowadzić do wielokrotnego potępienia Nestoriusza: przez stolicę rzymską, następnie przez dwanaście ułożonych przez siebie Anatematyzmów, wreszcie przez trzeci Sobór powszechny., który odbył się w Efezie w 431 r. Zgromadzenie to, które miało zmienny i burzliwy przebieg, zakończyło się pierwszym wielkim triumfem pobożności maryjnej i wygnaniem biskupa konstantynopolitańskiego, który nie chciał przyznać Dziewicy tytułu "Matki Bożej" z powodu błędnej chrystologii, która pociągała za sobą podział w samym Chrystusie. Po takim zwycięstwie nad swym rywalem i jego nauczaniem Cyryl potrafił jednak już w 433 r. osiągnąć kompromisową i pojednawczą formułę z Antiocheńczykami. To również jest znaczące: z jednej strony jest jasność wykładu wiary, z drugiej jednak jest także intensywne poszukiwanie porozumienia w jedności i pojednaniu. W późniejszych latach Cyryl poświęcił się obronie i wyjaśnieniu swego stanowiska teologicznego aż do śmierci, która nastąpiła 27 czerwca 444 roku.

Pisma Cyryla - rzeczywiście bardzo liczne i szeroko rozpowszechnione także w przekładach na łacinę i języki wschodnie, dokonanych już za jego życia, co świadczy o ich błyskawicznym powodzeniu - mają pierwszorzędne znaczenie dla historii chrześcijaństwa. Ważne są jego komentarze do licznych ksiąg Starego i Nowego Testamentu, w tym do całego Pięcioksięgu, Izajasza, Psalmów oraz Ewangelii Jana i Łukasza. Znaczące są także liczne dzieła doktrynalne, w których przewija się obrona wiary trynitarnej przed tezami arian i Nestoriusza. Podstawą nauczania Cyryla jest tradycja kościelna, a zwłaszcza, jak wspomniałem, pisma Atanazego, jego wielkiego poprzednika na stolicy aleksandryjskiej. Spośród innych pism Cyryla należy wreszcie przypomnieć księgi Przeciwko Julianowi - ostatnią wielką odpowiedź na polemiki antychrześcijańskie, podyktowaną przez biskupa Aleksandrii najprawdopodobniej w ostatnich latach życia jako odpowiedź na dzieło "Przeciwko Galilejczykom" napisane wiele lat wcześniej, w 363 r., przez cesarza zwanego Apostatą, gdyż porzucił chrześcijaństwo, w którym został wychowany.

Wiara chrześcijańska jest przede wszystkim spotkaniem z Jezusem, "Osobą, która nadaje życiu nową perspektywę" (encyklika Deus caritas est, 1). Święty Cyryl Aleksandryjski był niezmordowanym i niewzruszonym świadkiem Jezusa Chrystusa, wcielonego Słowa Bożego, podkreślającym nade wszystko Jego jedność, jak powtarzał w 433 roku w pierwszym liście (PG 77,228-237) do biskupa Sukcensjusza: "Jeden tylko jest Syn, jeden tylko Pan Jezus Chrystus, zarówno przed wcieleniem, jak i po wcieleniu. W istocie nie było jednym Synem Słowo zrodzone z Boga Ojca a drugim zrodzony ze świętej Dziewicy; wierzymy wszak, że Ten, który jest przed czasem, narodził się także z ciała niewiasty". Stwierdzenie to, niezależnie od swego znaczenia doktrynalnego, pokazuje, że wiara w Jezusa - Słowo zrodzone z Ojca jest także dobrze zakorzeniona w historii, albowiem, jak stwierdza św. Cyryl, ten sam Jezus przyszedł w czasie wraz z narodzinami z Maryi, Theotókos, i będzie, zgodnie z Jego obietnicą, zawsze z nami. I to jest ważne: Bóg jest wieczny, narodził się z niewiasty i pozostaje z nami każdego dnia. W tej ufności żyjemy, w tej ufności odnajdujemy drogę naszego życia.