Do przeniesionej jakby prosto z Wenecji bazyliki Najświętszej Maryi Panny na Świętej Górze koło Gostynia w czerwcu wiatr przywiewa wonności wielkopolskich pól i sadów. Ale ludzie przyjeżdżają tu, żeby poczuć zapach świętości. Czy pochodzi on z małej, białej róży z kolcem, którą Maryja delikatnie trzyma w dłoni? Matka Świętogórska nosi tytuł „Róży mistycznej, duchownej” i Jej woń musi się roznosić po zakamarkach duszy modlących się tutaj.

Dziś środa, dzień Maryi; po wejściu do świątyni widzimy całe Jej królestwo – tłum zgromadzonych na nowennie. – Róża trzymana przez Maryję ma odniesienie do Jezusa i jest symbolem miłości – mówi ks. Dariusz Dąbrowski COr, proboszcz parafii NMP Świętogórskiej. Od 21 lat należy do Kongregacji Oratorium św. Filipa Neri, która od 350 lat sprawuje pieczę nad tutejszym sanktuarium. Zwraca uwagę, że bramę wejściową do kościoła zdobią rzeźby upersonifikowanych cnót: wiary i nadziei. – Miłość każdy musi tu przynieść sam – dopowiada.

Nikt nie ginie

– Wszędzie świeci słońce, ale gdzieniegdzie bardziej – jest pewien ks. Dąbrowski. – Miejsca święte to takie, w których świeci ono pod kątem najlepszym dla człowieka.

Ksiądz często zagląda do „Dziennika duchowego” Alicji Lenczewskiej, która na Świętej Górze po Eucharystii, pewnie w wyjątkowym świetle, miała pierwsze widzenie Pana Jezusa „bardziej realnego, prawdziwszego niż wszystko, co było w kaplicy”.

Mówimy o świetle, ale schodzimy w ciemności, do podziemi sanktuarium, gdzie stoi w nieładzie ponad 200 trumien. Niezwykły fundament bazyliki stanowią złożone w nich doczesne szczątki fundatorów oraz posługujących tu ojców i braci filipinów. – To jedno z nielicznych miejsc w Polsce, gdzie w podziemiach świątyni jest stale czynny cmentarz – opowiada nasz przewodnik. Przez małe okienka w grubych murach sączą się słabe promyki, ale znienacka mrok przeszywa ostre słoneczne światło, oświetlając jak reflektorem gęste pajęczyny, krzyż na jednej z trumien, lampion z Maryją. Podobno na taki widok ciekawi czekają kilka tygodni, a my dostajemy go zaraz po wejściu. Ksiądz opowiada, że z tego miejsca najlepiej widać hierarchię ich zakonnej kariery. Filipini nie zmieniają miejsca pobytu, tylko przez całe życie mieszkają w jednym klasztorze, wędrując tylko po jego piętrach. Wstępujący do kongregacji dostają mieszkania na poddaszu. Kiedy zostają księżmi, przenoszą się na pierwsze piętro. – Gdy się zestarzejemy, otrzymujemy pokoje na parterze – mówi. – A kiedy skonamy, idziemy do podziemi.

Wspomina, że jego pierwszym zadaniem w klasztorze było sprzątanie krypt. Oglądając kosteczki zmarłych, nie czuł, że to obcy, ale jego współbracia. – Tutaj „memento mori” słychać ze wszystkich stron – podkreśla. – O czymkolwiek byśmy mówili, to wylądujemy w grobie.

Archeolodzy potwierdzili, że Święta Góra za czasów pogańskich była miejscem ciałopalnego cmentarzyska, świadczącego o istnieniu przedchrześcijańskiego kultu religijnego. Nieopodal zabudowań klasztornych znajduje się cmentarz walczących tu żołnierzy pruskich i rosyjskich. – Klasztor ma 350 lat i nie ma w nim pomieszczenia, w którym by ktoś nie umarł – zamyśla się ks. Dąbrowski. – Ale nikt nie ginie, tylko jedni przebywają po tej, a drudzy po tamtej stronie lustra, jak w „Alicji w krainie czarów”.

Po cichu myślę, że jest wyjątek – z tamtej i z tej strony słychać utwory Józefa Zeidlera, tworzącego tu w latach 1780–1806, niedawno odkrytego genialnego twórcy muzyki kościelnej. Był członkiem klasztornej kapeli, kompozytorem, kopistą, domownikiem i stołownikiem klasztoru. Jego rękopisy latami leżały zapomniane w archiwum, aż po ich odkryciu muzykolodzy obwołali go polskim Mozartem. Płyta z muzyką Zeidlera, wydana w świętogórskiej serii „Musica Sacromontana”, została uhonorowana Fryderykiem, Orfeuszem i Feniksem. Co roku jego utwory są wykonywane podczas ważnego na muzycznej mapie kraju Festiwalu Muzyki Oratoryjnej odbywającego się w świętogórskiej bazylice.

Większy dom

W podziemiach pod prezbiterium leżą fundatorzy, a pod bocznymi nawami – zakonnicy. Każdy jest ubrany w ornat, tak jak odprawiał Mszę św. Szczątki wielu zostały naturalnie zmumifikowane, bo panuje tu specyficzny mikroklimat. Większość trumien jest nieoznakowanych, a podczas wojny Niemcy, którzy wypędzili księży z klasztoru, poszukując skarbów, zdewastowali wiele z nich. Całkowicie zachowały się szczątki sługi Bożego ks. Wawrzyńca Kuśniaka, który przez 9 kadencji był przełożonym tutejszego zgromadzenia. – Parę lat po jego śmierci, w roku 1876, nastąpiła kasata zakonu – opowiada ks. Dąbrowski. – Wtedy ludzie modlili się przy okienku do podziemi, gdzie ks. Kuśniak był pochowany. Z lat powojennych przetrwała opowieść o pouczającej rozmowie oficera UB, zajmującego się spisywaniem klasztornego majątku, z ojcem filipinem. – Podszedł do jednej z trumien, która dziś jest przeszklona, i zobaczył szczątki kapłana pochowanego w 1743 r. – opowiada ks. Dąbrowski. – „To tyle zostaje z człowieka?” – zapytał stojącego obok księdza. „Jeśli ktoś nie wierzy, to tyle” – usłyszał mocną odpowiedź. Dzięki temu znaczącemu dialogowi kościół i klasztor zostały pod opieką ojców filipinów, choć w 1954 r. władze komunistyczne zamieniły go w miejsce internowania sióstr elżbietanek z Dolnego Śląska.

W krypcie pod ołtarzem spoczywa magnat Adam Florian Konarzewski, główny fundator sanktuarium. Miało ono być wotum wdzięczności Matce Bożej za jego wymodlone przyjście na świat i uzdrowienie z ciężkiej choroby, którą przeszedł jako trzylatek. Potem miał dylemat, czy zostać księdzem, ale postanowił założyć rodzinę, bo był ostatnim z rodu Konarzewskich. Budowę rozpoczął w 1675, ale rok później uległ wypadkowi i zmarł, mając 36 lat. Na czołowym miejscu leży trumna jego wnuczki Weroniki Mycielskiej, z której funduszy w 1756 r. pokryto kopułę miedzianą blachą. – Ja jednak jestem fanem Zosi – Zofii z Opalińskich Konarzewskiej, żony głównego fundatora, która postanowiła wybudować „większy dla Maryi dom” – przyznaje ksiądz. – Po śmierci męża została z rozgrzebaną budową, małym dzieckiem i miała powody, żeby się na Boga obrazić. Ale pojechała na pielgrzymkę do Rzymu, a po drodze w Wenecji, gdzie zobaczyła urzekającą barokową świątynię Santa Maria della Salute, powiedziała coś, na co tylko fantazja kobieca pozwala: „Taki kościół stanie u nas”. W 1677 r., według nowego projektu opracowanego przez włoskiego architekta Baltazara Longhenę, zaczęła realizować postanowienie.

Przywracanie piękna

– Od wejścia do bazyliki każdy krok zbliża nas do odkrycia prawdy – mówi ks. Dąbrowski. – Z każdym metrem odsłaniają się nowe przestrzenie: kolejne kaplice, z których można przechodzić od jednej do drugiej.

Z pierwszego świętogórskiego kościoła pw. Nawiedzenia NMP i św. Franciszka z Asyżu oprócz cudownego obrazu Matki Bożej przetrwały XVI-wieczna Pieta i Chrystus na krzyżu. Kiedy na te ziemie przyszli protestanci, którzy dokonali kasaty zakonu, niszczyli wszystkie ślady po filipinach. Przetrwały opowieści, jak przygotowali stos do spalenia Piety, ale nie poddała się płomieniom. Potem chcieli ją porąbać, ale też im się to nie udało. W końcu na kilka lat zakopali figurę w studni. Kiedy ją wydobyto, okazało się, że nie uległa zniszczeniu. To przed nią wymodliła uzdrowienie syna matka Edmunda Bojanowskiego, założyciela zgromadzenia sióstr służebniczek NMP. Przyszły błogosławiony często przychodził przed oblicze Pani Świętogórskiej, prosząc o natchnienia do pracy. Kiedy protestanci chcieli wyrwać ze ściany krzyż z Jezusem, tylko wygiął się w łuk, a potem wrócił do pierwotnego kształtu. Po lewej stronie głównego ołtarza zwraca uwagę rzeźba św. Filipa Neri trzymającego serce w dłoni dla podkreślenia, że jest stygmatykiem Ducha Świętego. To przypomnienie momentu, kiedy w 1544 r., w przeddzień Zesłania Ducha Świętego, modląc się w rzymskich katakumbach św. Sebastiana, wpadł w ekstazę na widok ognistej kuli wnikającej do jego serca. Na filarach po obu stronach ołtarza, podobnie jak w katakumbach, znajdują się urny z prochami męczenników.

Z czasów zaboru pruskiego na ścianach świątyni przetrwała „edukacyjna” seria fresków przedstawiających polskich świętych, które namalował tutejszy ksiądz Bernard Preibisz. Każdy szczegół świątyni przyciąga uwagę, ale najważniejszy jest wizerunek Matki Bożej ubranej w błękitną sukienkę, trzymającej Dziecko i różę. Stoi na balkonie, a w tle z jednej strony widać panoramę Gostynia z zabudowaniami, a nawet pijaczkiem idącym do karczmy. Z drugiej – Świętą Górę z pierwszym kościółkiem. Obraz został namalowany temperą na czterech deskach lipowych.

Kardynał Wyszyński nazwał Panią tego miejsca Madonną z uważnym spojrzeniem. O tym, jak jest ono istotne, świadczy wydany w 1726 r. w Poznaniu wykaz cudów dokonanych za Jej sprawą, noszący wymowną nazwę: „Prospekt Miłosiernych Oczu, Przenajświętszej Maryi, na smutne ludzkiej doli przypadki…”. Autor obrazu, posługujący się tajemniczymi inicjałami „SB”, zapisał na nim datę wykonania – 1540 rok. Z jednej strony umieścił fragment z Pieśni nad Pieśniami: „Kim jest ta, która wyłania się z pustyni?”, a z drugiej: „Witaj, Rodzicielko białego jak śnieg kwiatu”. – Kto odda się w opiekę Maryi, tego życie staje się piękne jak ten kwiat – mówi ks. Dąbrowski, który napisał poemat „Golgota Świętogórska”. „Matko białego jak śnieg Kwiatu./ Teraz On czerwony od krwi” – czytamy w nim. Superior zgromadzenia, ks. Marek Dudek COr, zwraca uwagę, że do uzyskania piękna każdemu jest niezbędne uklęknięcie przy konfesjonale: – W bazylice jest 15 konfesjonałów. Podczas każdej Mszy św. siedzi w nich 10 księży. Jeden ma dyżur całodzienny. To miejsce przywracania duchowego piękna. Przecież każdy chce bez wyrzutów spojrzeć sobie w twarz w lustrze, a to jest możliwe wyłącznie po spowiedzi.

Pół miliona pszczół

– Sanktuarium to sanatorium duchowe, w którym szybciej wraca się do zdrowia – uważa ks. Dąbrowski. Pierwszym potwierdzonym w tym miejscu cudem jest uzdrowienie pana Krzyżanowskiego, którego wotum z 1495 r. – kula inwalidzka, wisi na filarze. Sparaliżowany, podpierając się nią, przeszedł kilometr aż przed oblicze Maryi. W kronice zapisano: „Ofiarowawszy siebie Maryi Gostyńskiej natychmiast zdrów powstał”. W 1512 r. komisja opisała 64 zdarzenia niezwykłe, w tym wskrzeszenie dziewczynki. Połowa tych wydarzeń dotyczyła dzieci.

Księża są świadkami, że cuda dzieją się tu nadal. Ksiądz Dąbrowski kilka lat temu poznał 21-letnią kobietę cierpiącą na ziarnicę trzeciego stopnia, po sześciu chemiach, mamę 3-letniego synka. Po modlitwie tutaj rozpoczęła odmawianie Nowenny Pompejańskiej. Dzięki inspiracji księdza towarzyszyło jej w tym 40 osób, nawet nieznających jej. – Wyzdrowiała, a kilka miesięcy potem zaszła w ciążę – opowiada. – „Chcę spłacić dług – życie za życie” – wyjaśniła.

Inna kobieta, która niedawno tu przyszła z 50 ogniskami nowotworowymi, zaczęła modlitwę do Maryi i św. Szarbela. Dotąd żyła z partnerem, ale od pielgrzymki do sanktuarium postanowiła trwać w czystości. Dziś cieszy się dobrym zdrowiem. Ksiądz Dudek opowiada, jak przed 15 laty na podstawie powiększonych węzłów chłonnych zdiagnozowano u niego nowotwór. – Myślałem: „Czyżbym miał umrzeć?”. A zaraz potem: „A może to mój najlepszy moment w życiu?” – dodaje. Zawierzył się wtedy Matce Boskiej. Jest przekonany, że kiedy wyrażamy zgodę na to, co nas spotyka, otrzymujemy spokój. – Dodawałem otuchy innym, którzy mówili: „Taki młody ksiądz, a nie buntuje się” – opowiada. Po kilku miesiącach lekarze stwierdzili, że jest całkowicie zdrowy. Od tamtego czasu ma pewność, że każda minuta to cudowny dar.

Co środę podczas nowenny księża odczytują kilkaset próśb zanoszonych do Maryi. Kiedyś równolegle jakaś dziewczyna prosiła o katolickiego męża, a chłopak o wierzącą żonę. – Zamiast karteczek z prośbami wrzućcie te z adresami – zażartował podczas czytania intencji ks. Dąbrowski. Przyznaje, że nieustannie doświadcza cudu więzi z ludźmi związanymi z tym miejscem: – Żyjemy tu jak w domu rodzinnym – mówi. Po wojnie komuniści skasowali zapisane im przez fundatorów pola i sady, ale teraz na ich odzyskanej części prowadzą spore gospodarstwo. Muszą z niego wyżywić także gości przyjeżdżających do ich domu rekolekcyjnego ze 120 miejscami. Minister w zakonie – ks. dr Henryk Brzozowski – nadzoruje hodowlę 15 dojnych krów, 11 cielaków, kilkudziesięciu świń. Obok klasztoru jest też pasieka złożona z 8 uli. W każdym z nich mieszka po około 70 tys. pszczół. Ktoś z ojców obliczył, że na Świętej Górze musi latać pół miliona pszczół. Brat Franciszek Kiklica zajmuje się produkcją artykułów na bazie miodu, które cieszą się dużym powodzeniem. Ale i tak każdy wie, że w tym miejscu najsłodsze jest spojrzenie Maryi.