Jedne i drugie zajęcia mają w szkole taki sam status. Organizacja zajęć zależy od liczby chętnych, a uczeń nie ma obowiązku chodzić ani na etykę, ani na religię.

Etyka zawsze ostatnia?

Dyskusja: etyka czy religia dotyczy modelu szkoły publicznej. Za tym kryje się powracające pytanie o zasadność nauczania religii w szkole jako takiej. – Między religią a etyką w sensie programowym nie ma konkurencji. Według mnie problem polega na tym, że status tych przedmiotów jest... dziwny. Uczeń nie musi chodzić ani na jedne, ani na drugie zajęcia. Inna byłaby sytuacja, gdyby musiał obowiązkowo wybrać jeden – mówi Grzegorz Lech dyrektor III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie. Organizacja zajęć z etyki i z religii należy do obowiązków dyrektora szkoły. – Jeśli uczeń nie wybrał lekcji religii, może uczęszczać na lekcje etyki, jednak i rodzice, i uczniowie rzadko wnioskują o te zajęcia. Zasada organizacji i wymiaru zajęć jest taka sama jak w przypadku religii – mówi lubelski kurator oświaty Krzysztof Babisz. O dyskryminacji tu nie może być mowy. – Ewentualne utrudnienia wynikają jedynie z kwestii organizacyjnych. W naszej szkole tylko kilku uczniów i to z różnych klas zgłosiło się na lekcje etyki, więc musieliśmy wybrać godzinę dobrą dla nich wszystkich. Zdecydowana większość zadeklarowała, że chce chodzić na religię. Poza tym lekcje religii także są bardzo często na ostatnich godzinach – mówi Zbigniew Jakuszko, dyrektor lubelskiego liceum im. Marii Curie-Skłodowskiej.

Warunkiem do utworzenia grupy z etyki jest zgłoszenie się siedmiu uczniów. – Jest taka prawidłowość, że ci, którzy nie chodzą na religię, nie chcą też uczestniczyć w lekcjach etyki. W naszej szkole uczniów zainteresowanych etyką jest 10 na 776 osób. By stworzyć dla nich zajęcia z etyki, musi powstać grupa międzyoddziałowa, czyli taka, która pozwoli na utworzenie zajęć z etyki tak, aby dla wszystkich one były dostępne. I takie grupy są przed lekcjami albo po lekcjach, bo innej ewentualności organizacyjnej po prostu nie ma – stwierdza Grzegorz Lech. – Poza tym lekcje religii również odbywają się w niektórych klasach albo na początku, albo na końcu zajęć, rzadko kiedy w środku planu dnia. W związku z tym ktoś mógłby te same zarzuty podnosić w stosunku do organizacji zajęć z religii – dodaje.

Kilka słów o tolerancji

Powody wyboru przez uczniów religii, a nie etyki są zawsze podobne. Przeważa związek rodziny z wiarą, chęć pogłębienia wiedzy biblijnej, teologicznej i filozoficznej. – Chodzę na religię, bo moi rodzice są wierzący i tak zostałam wychowana. Chciałabym się dowiedzieć więcej na temat mojej religii. Bo to, czego naucza Kościół, nie zawsze jest zrozumiałe. A księdza zawsze można podpytać. Z tego, co wiem, zajęcia z religii są ciekawsze niż z etyki. Ale nie ma w naszej szkole żadnych nacisków czy presji. Każdy uczeń może wybrać to, co chce – mówi Kamila Masłowska, maturzystka z III LO im. Unii Lubelskiej w Lublinie. Uczniowie zgodnie wyznają, że wiele zależy od prowadzącego zajęcia. Od jego wiedzy, kultury i zaangażowania. To samo dotyczy nauczyciela etyki i religii. – Czasami się pojawiałem na lekcjach religii, mimo że jestem niewierzący. Nie prowadziłem notatek, ale chciałem posłuchać tego, o czym się mówi, bo mnie to trochę ciekawiło. Na zajęcia z etyki też nie chodzę. Ten czas przeznaczam na naukę do matury, jest to wybór raczej praktyczny – mówi Szymon Dubiel z III LO w Lublinie. – Nigdy nie doświadczyłem nawet najmniejszej formy dyskryminacji ze strony kolegów czy nawet księży dlatego, że nie chodzę na religię. Zawsze spotykałem księży na poziomie – dodaje Szymon.

Dla poszukujących

Zajęcia z religii, jak i z etyki dla wielu osób stanowią możliwość poszukiwania odpowiedzi na kluczowe pytania. Pomagają kształtować światopogląd na podstawie prezentowanych treści. – Jestem raczej osobą poszukującą niż wierzącą. Bliżej mi do agnostycyzmu. Aczkolwiek chodzę na religię, bo potrzebuję miejsca, gdzie mogłabym rozwiać swoje wątpliwości i zadawać pytania. Potrzebuję też zdobyć wiedzę, żeby móc wybrać. Choć wiadomo, że wiara to nie wiedza, ale bez wiedzy wiara byłaby niepełna. Taka wiedza jak na języku polskim czy religii jest człowiekowi potrzebna. Od tego, jak kształtujemy swój umysł i duchowość, zależy, jakimi ludźmi będziemy – mówi Eliza, maturzystka z Liceum im. Unii Lubelskiej. – Chciałbym wierzyć bardziej świadomie, dlatego chodzę na religię. Najlepszą katechezę mam tu w liceum, zwłaszcza od drugiej klasy – mówi Daniel Kobyłka. Podobnie swoje uczestnictwo w lekcjach religii argumentują uczniowie V LO w Lublinie. – Od zawsze chodziłem na lekcje religii. Mimo że jestem niepełnoletni i decydują za mnie rodzice, to nie robią tego wbrew mnie, ale liczą się z moją wolą. Mam religię na ostatniej godzinie lekcyjnej. Kończę wtedy o godzinie 17. Czasami już jestem zmęczony, ale to ważne zajęcia dla mnie – mówi Krzysztof Kuśmierz. – Nie uważam, że etyka jest dyskryminowana w naszej szkole tak, jak pisały gazety. Religię też mamy na ostatnich godzinach lekcyjnych. Zresztą nikt z mojej klasy nie wybrał etyki. Wiarę pogłębiam zwłaszcza w kościele, ale tu jest to inna forma nauki wartości. Mam jednak wrażenie, że program na katechezie się powtarza. Podobne tematy były w gimnazjum. Szkoda, że mamy lekcje z katechetą, a nie księdzem, bo to zupełnie co innego – mówi Aleksandra Wormacka z V LO im. Marii Curie-Skłodowskiej.

Przymus nie jest zły

Zdaniem etyków zajęcia sensownie prowadzone mogą stanowić pomoc dla konkretnych osób, ale i dla społeczeństwa. – Pracuję w Liceum Unii Lubelskiej już od dziesięciu lat. Uczyłem filozofii, uczę także etyki. Możliwość rezygnacji z zajęć etyki czy religii skutkuje tym, że młody człowiek będzie chciał rezygnować z dodatkowych zajęć, bo ma ich i tak całe mnóstwo. Trzeba pamiętać, że szkoła obok funkcji dydaktycznych ma także pełnić funkcje wychowawcze. Każde zajęcia mogą takie funkcje spełniać, ale bądźmy realistami – na matematyce czy chemii nie można tych zadań realizować w takim stopniu jak na innych zajęciach. Natomiast w przypadku katechezy czy etyki dużo miejsca już z definicji poświęca się namysłowi nad moralnością – mówi Jacek Frydrych, pracownik naukowy KUL i nauczyciel etyki w III LO w Lublinie. – Dla licealistów te treści są fundamentalne, bo jest to szczególny okres ich rozwoju. Jeżeli nie stworzy się na poziomie ustawodawczym nawet pewnej formy przymusu czy obowiązku dla uczniów do tego typu doświadczeń, to ucieknie czas formacji, który będzie już nie do odzyskania – dodaje etyk. Edukacja polega na ciężkiej pracy. Także edukacja z zakresu religii i etyki. Trzeba pamiętać, że etyka nie wyklucza religii i odwrotnie. – Z wielką szkodą katecheza została przeciwstawiona etyce. Takie podejście jest krzywdzące, zwłaszcza dla uczniów – dodaje Jacek Frydrych.

Nowe prawo

Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z 14 kwietnia 1992 w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach brzmi następująco: „Przedszkole i szkoła mają obowiązek zorganizowania lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy przedszkolnej). Dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale lekcje religii powinny być zorganizowane w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej”. Dokładnie te same zasady obowiązują w kwestii lekcji etyki. Nie ma tu więc sytuacji, w której jeden z przedmiotów byłby uprzywilejowany. Jednak różnicę w samej organizacji planu lekcji powoduje liczba uczniów chętnych na naukę religii, których jest zdecydowanie więcej. Ale szykują się zmiany w sposobie organizacji zajęć z etyki w szkole. Zdaniem minister Joanny Kluzik-Rostkowskiej będą one wynikały z orzeczenia Europejskiego Trybunału Praw Człowieka w sprawie Grzelak kontra Polska. Ministerstwo chce, aby możliwość przeprowadzenia lekcji etyki była już wtedy, gdy zgłosi się choćby jeden uczeń w klasie. Zmiany mają wejść niebawem, aktualnie trwają konsultacje nad nowym rozporządzeniem. Jeżeli rozporządzenie w ten sam sposób nie ustali zasad odnoszących się do lekcji religii, pojawi się pytanie – czy te same środowiska, które mimo jednakowo dziś obowiązujących oba przedmioty przepisów dostrzegają dyskryminowanie zajęć etyki – upomną się o równe traktowanie lekcji religii?