Matka naszych kościołów

dr Wojciech Schäffer

GN 43/2022 |

publikacja 27.10.2022 10:15

Plany zmierzające do powołania nowej diecezji na terenie przyłączonym w 1922 roku do II Rzeczypospolitej niosły konieczność m.in. ustalenia kościoła katedralnego dla obszaru polskiej części Górnego Śląska.

Prace przy fundamentach katedry w Katowicach. nac Prace przy fundamentach katedry w Katowicach.

W pierwszej kolejności należało wybrać miejsce na siedzibę i pomieszczenia Administracji Apostolskiej. Brano tu np. pod uwagę klasztor franciszkanów w Panewnikach, lecz zbyt duża odległość i słabe skomunikowanie z centrum Katowic sprawiły, że pomysł ten zarzucono. Innym ważkim zadaniem było ustalenie kościoła katedralnego dla obszaru polskiej części Górnego Śląska. Docelowo zamierzano wznieść nową katedrę, lecz na czas jej budowania należało wyznaczyć jedną z już istniejących świątyń. Rozważane były różne możliwości, m.in. kościół Mariacki w Katowicach, lecz ostatecznie w listopadzie 1925 roku na prokatedrę wyznaczono kościół pw. Świętych Apostołów Piotra i Pawła. Z kolei na miejsce budowy katedry wybrano teren po dawnej cegielni (została ona rozebrana w 1925 roku), który znajdował się na południe od katowickiego rynku. Działka wymagała nie tylko adaptacji (głębokie doły zasypywano rumowiskiem), lecz także zabiegów zmierzających do odwodnienia gruntu. Ogromne budynki świątyni oraz kurii należało posadowić na stabilnym gruncie. Obserwacje i badania trwały kilka lat (od 1926 do 1929 roku, a prowadzili je nie tylko fachowcy z branży górniczej z Katowic, lecz także profesorowie z Warszawy oraz Krakowa). Budowa gmachów diecezjalnych wymagała ogromnych nakładów finansowych. Z treści pisma do Sejmu Śląskiego z 4 marca 1925 roku, które obecnie znajduje się w zasobach Archiwum Archidiecezjalnego w Katowicach, możemy dowiedzieć się, że zakup gruntu pod katedrę za kwotę 130 tysięcy dolarów amerykańskich został sfinansowany przez Administrację Apostolską – m.in. dzięki pożyczce wojewódzkiej i bankowej.

Tekst pochodzi z dodatku "Mocny fundament" dostępnego z wydaniem 43/2022 "Gościa Niedzielnego".

Administrator apostolski Śląska Polskiego ks. August Hlond zarządził 10 kwietnia 1924 roku pierwszą kolektę na budowę katedry. W odezwie wskazywał na fakt, że rokowania w sprawie podpisania konkordatu przez rząd II RP zmierzają ku końcowi, a w ślad za tym pójdzie utworzenie diecezji śląskiej. Apelował do podległych mu wiernych: „Czas więc pomyśleć o przygotowaniu budowy katedry i budynków diecezjalnych”.

Równocześnie z pozyskaniem miejsca pod planowaną inwestycję trwały prace zmierzające do wyłonienia projektu architektonicznego. W konkursie, który w 1924 roku ogłosiła administracja apostolska, złożono aż 37 prac. Rozstrzygnięcie miało miejsce w Katowicach 19 kwietnia 1925 roku.

„Ostatecznie dnia 25 listopada 1925 roku zawarto umowę z architektami Zygmuntem Gawlikiem i Franciszkiem Mączyńskim z Krakowa, których projekt został przez księdza Administratora Apostolskiego przyjęty i zatwierdzony”. Grunt pod budowę katedry miał łączną powierzchnię 58 572 m kw. Teren ten został jeszcze powiększony poprzez dołączenie jednej morgi należącej do miasta Katowice oraz darowiznę hrabiego Clausa von Tiele-Wincklera.

Po erygowaniu diecezji katowickiej 11 listopada 1925 roku trzech kolejnych jej biskupów miało udział w powstawaniu katedry w latach 20. i 30. XX wieku. Ksiądz Hlond jako administrator apostolski dał jej podstawy, zadbał o zakup gruntu i zdobycie środków na rozpoczęcie prac, zaś drugi z biskupów, Arkadiusz Lisiecki, 6 lutego 1927 roku wydał odezwę „Budujmy kościół katedralny”, a w Niedzielę Zielonych Świąt 5 czerwca symbolicznie rozpoczął wykop fundamentów (dwa miesiące wcześniej – 8 kwietnia tego roku – powołano pierwszy Komitet Budowy Katedry). Powstanie nowej świątyni miało mieć znaczenie symboliczne dla całej nowej diecezji katowickiej. W liście pasterskim z 26 stycznia 1927 roku bp Lisiecki napisał, że gdy rozpoczynano budowę katedry w Katowicach, chodziło o świątynię, „która się stanie Świętą Macierzą wszystkich naszych kościołów”. Za rządów kolejnego z biskupów, Stanisława Adamskiego, został poświęcony 4 września 1932 roku kamień węgielny katowickiej katedry. Należy wspomnieć, że jako magister fabricae został powołany ks. Emil Szramek. 1 czerwca 1928 roku. wydał on „Załącznik obowiązkowy do wszelkich umów”, w którym skierował do każdego budującego katedrę odezwę, że „stawia się nie budynek zwykły, lecz świątynię Pańską, która ma być pierwszym z wszystkich kościołów diecezji”.

Szczegółowe dane na temat początków budowy oraz tonach zużytych materiałów można odnaleźć w późniejszych dokumentach, m.in. w sprawozdaniu z 1931 roku oraz w broszurze informacyjnej z lat 30., w której zapisano: „Budująca się katedra wszak będzie własnością całego społeczeństwa śląskiego, będzie widomym znakiem przynależności społeczeństwa do wiary katolickiej, do wiary tej, w której nasi przodkowie od wieków byli wychowani, w której my sami od lat najmłodszych wyrośliśmy i w takiej także naszych synów i córki wychowujemy”.

Dostępna jest część treści. Chcesz więcej? Zaloguj się i rozpocznij subskrypcję.
Kup wydanie papierowe lub najnowsze e-wydanie.