• Czym się różni zakon od zgromadzenia?
• Plan dnia w jezuickim nowicjacie
• Co to jest reguła zakonna?
• Wszystko o zakonnicach
• Papież o życiu konsekrowanym - adhortacja apostolska "Vita consecrata" (.doc 560 kB)
• Formy życia konsekrowanego
• Słowniczek terminów
• Lista zgromadzeń obecnych w Polsce

Istotą życia zakonnego jest działalność religijna na płaszczyźnie duchowej. Każda wspólnota zakonna ma oddawać Bogu cześć, służyć Kościołowi i prowadzić swych członków do doskonałości. To jest cel każdej wspólnoty zakonnej.

Poza celem ogólnym istnieje wielkie zróżnicowanie celów szczegółowych, zwanych inaczej charyzmatami, które wpływają na organizację wewnętrzną wspólnoty zakonnej, sposób pracy i metody działania. W adhortacji Vita consecrata rozróżniono instytuty zakonne oddane całkowicie kontemplacji i instytuty zakonne oddane dziełom apostolskim.

Z dala od zgiełku świata

Od pierwszych stuleci istnienia Kościoła powstawały wspólnoty i rozwijały się formy życia pustelniczego, w których mnisi pragnęli całe życie i działanie skupić na kontemplacji Boga. I dziś nie brak wspólnot mnichów, pustelników i zakonników oddanych kontemplacji, którzy odsunięci od zgiełku świata, szukają Boga. Do takich zakonów należą m. in. benedyktyni, kameduli, karmelici i karmelici bosi. Życie wewnętrzne, połączone z pracą fizyczną, osobistą ascezą i rozważaniem Słowa Bożego, a także wspólna liturgia, zbliża ich do Boga.

Benedyktyni w swych ślubach zobowiązują się do przyjęcia monastycznego stylu życia, czystości, posłuszeństwa zgodnego z regułą i stałości miejsca zamieszkania. Każdy mnich składając śluby, wiąże się na całe życie z konkretną wspólnotą, traktowaną jako "szkoła służby Pańskiej". W jej ramach samotność i wzajemna więź z braćmi są jednakowo ważne.

Życie pustelnicze kamedułów jest nastawione na zjednoczenie z Bogiem w ustawicznej modlitwie i kontemplacji. Dlatego w eremie jest bardzo dużo modlitwy, zarówno indywidualnej, jak i wspólnotowej. Rozpoczynają dzień o godzinie 3:30 brewiarzową modlitwą godziny czytań. Przed Mszą świętą, która jest odprawiana o godzinie 6:00, odmawiają Anioł Pański, odbywa się czytanie duchowne i jutrznia. Po Mszy świętej dalej trwa modlitewna obecność przed Bogiem: modlitwy brewiarzowe (przedpołudniowe), Różaniec i dopiero o godzinie 7:30 śniadanie. Po śniadaniu do południa jest czas na pracę fizyczną. Za piętnaście dwunasta mnisi ponownie zbierają się na modlitwy brewiarzowe (południowe), a o 12:00 odmawiają Anioł Pański. O godzinie 14:00 przychodzi czas na brewiarzową modlitwę popołudniową, po której zakonnicy wracają do swojej pracy. O 17:00 jedzą kolację, po której przychodzi czas na czytanie duchowne, nieszpory i litanię. Dzień kończy brewiarzowa modlitwa (kompleta), odmawiana o godzinie 19:15. O 21:00 mnisi udają się na wieczorny spoczynek. Wszystko po to, aby być zjednoczonym z Bogiem w modlitwie i kontemplacji.

Odpowiadają na potrzeby Kościoła

Cechą charakterystyczną instytutów zakonnych, oddanych dziełom apostolskim jest życie według rad ewangelicznych (czystości, ubóstwa, posłuszeństwa) oraz służba ludowi Bożemu, zgodnie z charyzmatem określonym przez założyciela. Instytuty zakonne czynne - zwane popularnie zakonami czynnymi - powstawały zawsze w określonych uwarunkowaniach historycznych, które rodziły zapotrzebowanie na określony typ działalności. W tych warunkach założyciele - zazwyczaj osoby wybitne, o wielkiej świętości i otwarciu się na Boga - zakładali wspólnotę, będącą odpowiedzią na konkretne potrzeby Kościoła. Stąd dziś ogromne bogactwo form działalności zakonów męskich. Wśród nich są wspólnoty o charyzmacie misyjnym, prowadzące szkoły, szpitale, zajmujące się wychowaniem dzieci i młodzieży, posługujące biednym i nieuleczalnie chorym, zajmujące się organizowaniem misji ludowych, kaznodziejstwem. W Polsce do roku 1989 zakony miały utrudnioną działalność i niewiele z nich mogło funkcjonować zgodnie ze swoim charyzmatem. Po roku 1989 sytuacja się zmieniła i w życiu społecznym w Polsce pojawiły się znów zakonne szkoły, bursy, szpitale, domy opieki, wydawnictwa, świetlice dla dzieci z rodzin ubogich, hospicja, przytuliska dla bezdomnych, rozgłośnie radiowe, apteki, domy dziecka, placówki dla upośledzonych umysłowo, dla osób uzależnionych od narkotyków i alkoholu, domy dla osób w podeszłym wieku.

Charyzmatem wielu instytutów zakonnych jest duszpasterska praca z młodzieżą, szczególnie przez prowadzenie szkół różnego typu. Powszechnie znane są szkoły salezjańskie i placówki oświatowe pijarów, ale warto wiedzieć, że również barnabici, bracia szkolni i inni podejmują ten typ pracy duszpasterskiej.

Niektóre zakony męskie nastawione są tylko na jeden rodzaj działalności. Przykładem są kombonianie, którzy są zakonem misyjnym, i zgodnie z wolą założyciela działają tylko w Afryce. Inne charyzmat kontemplacyjny łączą z duszpasterstwem, jak karmelici bosi, którzy organizują rekolekcje zamknięte i parafialne, dni skupienia czy misje parafialne.

Dla wzrostu życia duchowego

Każdy zakonnik od chwili wstąpienia do klasztoru, aż do ślubów wieczystych, przechodzi okres formacji duchowej, która jednakże na tym się nie kończy. Konkretne przepisy danego zakonu, zwane konstytucjami, oraz programy formacyjne, istniejące w każdym instytucie zakonnym, określają charakter tzw. formacji stałej, której podlegają zakonnicy aż do końca życia. Ma ona na celu rozwój ich życia duchowego.

Formację zakonną rozpoczyna postulat. Trwa sześć miesięcy lub dłużej. Ma on na celu zbadanie powołania kandydata i jego dojrzałości, ułatwia też stopniowe przejście od życia świeckiego do życia prowadzonego w nowicjacie. Nowicjat zmierza ku temu, aby kandydaci na mnichów dokładniej rozpoznali Boże powołanie właściwe danemu zakonowi i doświadczyli życia w klasztorze. Jest to czas, w którym przełożeni mają możliwość poznania kandydata i potwierdzenia jego zamiaru. Według prawa kanonicznego powinien on trwać co najmniej 12 miesięcy, które kandydat spędza we wspólnocie nowicjuszy, pod kierownictwem odpowiedzialnego za formację duchową mistrza nowicjatu.

Kandydat do życia monastycznego na przykład w zakonie benedyktynów przyjeżdża do klasztoru jako gość, w celu zapoznania się z życiem konkretnej wspólnoty. Po wstępnych rozmowach i około dwutygodniowym pobycie w klasztorze, w rozmowie z opatem i mistrzem nowicjatu zostaje ustalony indywidualny dla każdego termin wstąpienia. Wstępując do klasztoru, kandydat rozpoczyna półroczny postulat. Następnie otrzymuje habit i rozpoczyna roczny nowicjat. Jeśli sprawdza się jego powołanie, wówczas po upływie pół roku składa śluby czasowe na rok, które w następnych latach odnawia dwukrotnie. Po pięciu latach od chwili rozpoczęcia postulatu, jeśli okaże się dostatecznie przygotowany, może złożyć śluby wieczyste. Ślubuje wówczas Bogu stałość miejsca zamieszkania, obyczaje monastyczne i posłuszeństwo. Aby być przyjętym do postulatu, trzeba mieć nie mniej niż 18 lat.

Filozof, teolog, kapłan

Kapłani zakonni przyjmujący święcenia przechodzą formację intelektualną, która jest zgodna z przepisami wydanymi przez Stolicę Apostolską. Obowiązkowe są studia filozoficzne i teologiczne. Studenci zakonni rozpoczynają studia po zakończeniu nowicjatu i złożeniu pierwszych ślubów.
U jezuitów formacja duchowa i intelektualna kandydatów do kapłaństwa złożona jest z kilku etapów i trwa kilkanaście lat. Nowicjat trwa dwa lata i jest pierwszym etapem życia zakonnego. Młodzi jezuici poświęcają czas przede wszystkim modlitwie i rozwijaniu życia wewnętrznego, poznawaniu zakonu i siebie samego. W nowicjacie podejmuje się także pewne zadania apostolskie (próba katechetyczna, próba w szpitalu). Okres ten kończy się złożeniem pierwszych ślubów zakonnych: czystości, ubóstwa i posłuszeństwa, przez które kandydat definitywnie wyraża wolę zostania jezuitą. Zaczyna się etap formacji intelektualnej, który polega na odbyciu trzyletnich studiów filozoficznych, zakończonych uzyskaniem tytułu licencjata. W tym czasie scholastycy (tak się nazywa kleryków jezuickich) podejmują także apostolstwo w różnych miejscach: w domach dziecka, wśród Romów, w duszpasterstwach akademickich.

Kolejnym etapem jezuickiej formacji jest tzw. magisterka, czyli praktyka apostolska, trwająca zazwyczaj dwa lata. Jest to czas, kiedy scholastyk zostaje włączony do apostolskiej pracy Towarzystwa Jezusowego: katechizuje, pomaga w prowadzeniu rekolekcji, w duszpasterstwie parafialnym. Po magisterce jezuita zaczyna studiowanie teologii. Po trzech latach uzyskuje tytuł magistra teologii i otrzymuje święcenia diakonatu. Dalsza formacja intelektualna to specjalizacja, która jest ukierunkowana na przyszłe zadania duszpasterskie. Święcenia kapłańskie jezuita otrzymuje w rok po diakonacie.

Po święceniach i kilkuletnim okresie pracy jezuita przeżywa trzecią probację - czas ten jest jakby powtórnym rocznym nowicjatem, przygotowującym do złożenia ostatniej (uroczystej) profesji. Są to śluby uroczyste i publiczne - składane w sposób odświętny po uprzednim ogłoszeniu publicznym tego faktu. Do profesji uroczystej dopuszcza ojciec generał. Każdy jezuita składający te śluby, oprócz trzech tradycyjnych, ślubuje szczególne posłuszeństwo Ojcu Świętemu. Jest to specyfika Towarzystwa Jezusowego.

Formacja jezuickich braci zakonnych jest krótsza. Po wspólnym nowicjacie składają oni śluby i zazwyczaj zaczynają pracę lub formację zawodową. Kilka lat po nowicjacie, podobnie jak kapłani jezuiccy, przeżywają trzecią probację.

Warto wiedzieć

Według dawnej definicji prawa kanonicznego: zakon to stowarzyszenie wiernych zatwierdzone przez władze kościelne, którego członkowie składają śluby tzw. uroczyste, zobowiązując się do zachowania posłuszeństwa, ubóstwa i czystości. Uroczyste śluby pociągały za sobą skutki prawne, na przykład nieważność małżeństwa zawartego w czasie ich obowiązywania, utratę praw własności oraz zdolności nabywania majątku. Zgromadzenie zakonne to wspólnota, której członkowie składali tzw. śluby proste, które nie pociągały skutków prawnych takich jak w zakonie.

To rozróżnienie zniósł Kodeks Prawa Kanonicznego z roku 1983. Dziś ma ono wyłącznie znaczenie praktyczne w nazwach, które pozostały bez zmian. Aktualny Kodeks Prawa Kanonicznego nazywa zakony i zgromadzenia instytutami życia zakonnego.

Plan dnia powszedniego w nowicjacie jezuickim

6:00 pobudka
6:25 godzina czytań i jutrznia
7:00 rozmyślanie poranne
7:30 śniadanie
7:50 sprzątanie
9:00-11:45 zajęcia przedpołudniowe
12:00 Msza św. konwentualna, modlitwa południowa, obiad, rekreacja (do 14:10)
14:15-15:00 sjesta
15:00-17:30 czas na czytanie duchowe (obowiązkowo przynajmniej 30 min), modlitwę, studium
17:30 rozmyślanie popołudniowe
18:00 Różaniec
18:30 nieszpory
19:00 kolacja
19:30-20:00 rekreacja wieczorna
20:05 czytanie Pisma Świętego
21:00 kompleta, po niej dla chętnych adoracja Najświętszego Sakramentu
23:00 zakończenie dnia

Co to jest reguła zakonna?

Podstawą codziennego życia zakonnego jest reguła, czyli zbiór ogólnych przepisów regulujących życie zakonne. Najbardziej znane w zakonach męskich Reguły: św. Pachomiusza (IV w.), św. Benedykta (zredagowana ok. 540 roku), św. Bazylego (zatwierdzona w roku 363), św. Augustyna, św. Alberta Avogadro (XIII w.), św. Franciszka (ostatecznie zatwierdzona w roku 1223), św. Ignacego z Loyoli (XVI w.).
 

Wymienione Reguły zawierają fundamentalne wskazania, według których wspólnoty zakonne kształtują swe życie. Na przykład według Reguły św. Augustyna żyją augustianie, bożogrobcy, bonifratrzy, dominikanie, duchacy, kongregacje kanoników regularnych i trynitarze. Na Regule św. Franciszka opierają swoją duchowość bracia mniejsi, franciszkanie konwentualni, kapucyni.