Miejsce
Dziś wciąż organizowane są pielgrzymki na Święty Krzyż. Szczególnie dużo wiernych przyjeżdża podczas uroczystości obchodzonego 14 września święta Podwyższenia Krzyża, zawsze przenoszonych na najbliższą niedzielę. Więcej niż pielgrzymów przyjeżdża jednak zwykłych turystów – około milion osób rocznie! Turyści mają tam bowiem co oglądać. W krypcie pod barokową kaplicą Oleśnickich obok kościoła znajdują się zmumifikowane zwłoki kilku osób. Jedna z tych mumii uważana jest za doczesne szczątki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego, postaci znanej wszystkim Polakom z sienkiewiczowskiej powieści "Ogniem i mieczem", ojca króla Michała Korybuta Wiśniowieckiego.
Fakt, że książę Jeremi wybrał świętokrzyskie sanktuarium jako miejsce swego wiecznego spoczynku jest wielce wymowny. Do połowy XVII wieku klasztor na Łysej Górze był najważniejszym polskim sanktuarium. Rola Częstochowy wzrosła dopiero po "potopie" szwedzkim w latach 1655-1660.

Łysa Góra, zwana także Łyścem, była ważnym miejscem pogańskiego kultu religijnego przed wprowadzeniem w Polsce chrześcijaństwa. Do dziś niedaleko klasztoru zachowały się resztki kamiennego wału kultowego z wieków VIII-X. Klasztor został ufundowany najprawdopodobniej przez Bolesława Krzywoustego między rokiem 1135 a 1138, jako filia opactwa benedyktyńskiego w podkrakowskim Tyńcu. Na początku XIV wieku (między rokiem 1306 a 1308) Władysław Łokietek przekazał klasztorowi łysogórskiemu relikwie Krzyża Świętego, do tej pory przechowywane w Krakowie. Najprawdopodobniej relikwie te podarował w 1270 r. Bolesławowi Wstydliwemu król Węgier Stefan V.
Od XIV wieku sanktuarium na Łyścu zaczęto więc nazywać świętokrzyskim. Kult tego miejsca był tak wielki, że wkrótce cały masyw górski, w którym się znajdowało, zaczęto nazywać Górami Świętokrzyskimi. Wszyscy kolejni monarchowie pielgrzymowali na Święty Krzyż i to wielokrotnie. Jak podają kroniki Władysław Jagiełło wchodził tam zawsze przed podjęciem każdej ważniejszej decyzji. Czynił to zawsze pieszo. Szlak, który pokonywał, zwany jest dziś drogą królewską.
Po Władysławie Jagielle prawie wszyscy kolejni władcy polscy pielgrzymowali do Świętego Krzyża. Gromadnie pielgrzymowali tu także przedstawiciele wszystkich stanów: magnaterii, szlachty, mieszczan, chłopów.

Opactwo benedyktyńskie zostało zlikwidowane przez władze carskie w 1818 roku. Od 1884 roku do II wojny światowej w murach klasztoru mieściło się więzienie, a w czasie wojny obóz dla jeńców rosyjskich. Po I wojnie światowej na 3 lata powrócili benedyktyni, ale od 1936 roku klasztor przejęli Misjonarze Oblaci Maryi Niepokalanej.

Święty Krzyż wciąż jest niezwykle ważnym miejscem dla polskiej kultury. W bogatych zbiorach biblioteki klasztornej znajduje się najstarszy znany tekst w języku polskim, czyli Kazania Świętokrzyskie. Pielgrzymi przyjeżdżają tu przede wszystkim oddać cześć relikwiom Krzyża Świętego. Podczas wrześniowych uroczystości Podwyższenia Krzyża relikwia wystawiana jest do adoracji.
Przy okazji warto zwrócić tu uwagę na liczne zabytki. Na teren klasztoru wchodzi się przez barokową bramę z XVII wieku. Kościół został wybudowany w stylu barokowo-klasycystycznym w latach 1781-1806. W ołtarzu głównym oraz 6 ołtarzach bocznych znajduje się 7 obrazów namalowanych przez Franciszka Smuglewicza od 1806 roku.
Krużganki klasztorne zostały wybudowane w XV wieku z fundacji króla Kazimierza Jagiellończyka i kardynała Zbigniewa Oleśnickiego. Na ścianie przylegającej bezpośrednio do kościoła odsłonięto fragmenty dawnych murów romańskich i gotyckich. Zakrystia kościelna została wybudowana w stylu barokowym w XVIII wieku, a Kaplica Oleśnickich w latach 1614-1620. W zachodnim skrzydle klasztoru mieści się muzeum przyrodniczo-leśne Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Misjonarze Oblaci założyli też Muzeum Afrykanistyczne.

Nabożeństwa
Msze Święte
W dni powszednie Msze św. odprawiane są tylko rano w kaplicy zakonnej nowicjatu Misjonarzy Oblatów Maryi Niepokalanej. Wyjątek stanowi pierwszy piątek miesiąca, kiedy Msza św. jest wieczorem w kościele.
W niedziele, uroczystości i święta Msze św. w kościele na Świętym Krzyżu odprawiane są w godzinach: 7:30, 9:30 i 11:00.

Odpusty
Główny odpust ku czci Podwyższenia Krzyża Świętego ma miejsce 14 września. Jednakże ze względu na przyjeżdżających od lat pielgrzymów jest on przenoszony na najbliższą tego terminu sobotę i niedzielę.

Godziny zwiedzania:
niedziele i święta: 12:00-17:00;
dni powszednie: 9:00-17:00. Dojazd
Święty Krzyż (Łysa Góra, Łysiec) jest drugim co do wielkości (595 m n.p.m.) szczytem Gór Świętokrzyskich, położonym we wschodniej części pasma Łysogór.
Dojeżdża się tam bezpośrednio autobusem PKS z Kielc. Można także dojechać z Kielc do Nowej Słupi (kierunek na Ostrowiec Świętokrzyski), a stamtąd piechotą ok. 4 kilometrów pod górę do klasztoru, tzw. drogą królewską.
Adres Sanktuarium: Święty Krzyż, 26-004 Bieliny, tel.: (0-41) 31 77 021, e-mail: swkrzyz@omi.org.pl

Noclegi
Na Świętym Krzyżu nie ma miejsc noclegowych. Łatwo je natomiast znaleźć w oddalonej o 4 kilometry Nowej Słupi.