Nawet w nocy śpi czujnie jak zając, strzegąc owiec w kolibie, takiej drewnianej budce na jedną osobę, obok ich kosorów, czyli zagród. – Jak drgną albo piesek zaszczeka, to trza reagować – opowiada. – Trzy owczarki czuwają, ale jakby przyszedł niedźwiedź albo wilk, muszę działać. Jak kto atakuje, to zbijają się razem, ale zawsze jakaś strachliwa ucieka. Jednej nocy, trzy lata temu, jedna uciekała, a wilki za nią. Trza było lampkami świecić, petardami strzelać. Bez te lata i niedźwiedź tu był. Baca musi pracować 24 godziny na dobę, ale jak se pomyśle, ze pierwsi, co widzieli nowo urodzonego Pana Jezuska, byli pasterze, to mi się zdaje, ze widać są wybrani. Bo pasterstwo to miłość. Ja bacował jeden rok bez pieniędzy i nie było mi szkoda. To się trza urodzić z tym, pani, krew taka musi być. Takiej pracy nie będzie pani wykonywać, co jej nie lubi. Pani by tu na moim miejscu nie wysiedziała, a ja by na pani stołku nie wytrzymał. Baca musi być taki, co by mu gospodarze zaufali, bo jak mu nie ufają, drugi raz pod opiekę owiec mu nie dadzą. Tu się odpowiada za zwierzęta. Leje, nie leje, trza paść, doić, choćby jako bieda przyszła. Nie ma tak, że się da owcom gazetę do czytania albo im się poleci, żeby spały. Ja już przy tym 60 lat robię. – To ile ma pan lat? – dopytuję. – Przyznać się? – uśmiecha się. – We wrześniu będzie mi 76. Miejscowi i turyści, co tu przychodzą, to mnie podziwiają, ze w tych latach jeszcze tu siedzę.

Źle nie ma

Za Ujsołami trzeba znaleźć skręcającą w las drogę do Soblówki. Potem tylko napis na kawałku drewna informuje, że to ukryty wśród sosen przysiółek o dumnej nazwie „Królowa”. Właśnie w tym miejscu na Polanie Lizokowej panuje góralski król – baca Tadeusz Szczechowicz. Jako jedyny pasterz pędzi 500 owiec z Zakopanego do Ujsoł na Żywiecczyźnie. – Tak natura mnie tutaj jakoś przyniosła w 73. roku – mówi. – U nas brakowało miejsca, żeby wypasać owce, no to się tu znalazłem. Kolega bacował na Pilsku i rozdzielał te hale.

Co roku na wiosnę idą w redyku sześć dni, pokonując 160 km. – Czy pogoda, czy niepogoda, jak się wyjdzie, to trza iść – tłumaczy. Razem z bacą doglądają stada dwaj juhasi, w tym jego najmłodszy syn, 29-letni Tadeusz. Przychodzą do bacówki w kwietniu, w uroczystość św. Wojciecha, i zostają tu pięć miesięcy, do 10 października: – Wtedy wracamy na nogach do Zakopanego. Stara owca przewodniczka sama tu trafi, pamięta, gdzie trzeba skręcić, a te młodziuśkie idą za nią – opowiada. – Jak ta pierwsza na dzwonku zazwyrczy, to drugie unoszą głowy i beczą, że są u celu. Tyle ze nie umią powiedzieć, jak się radują.

– Musi je pan zwoływać czy same się pana trzymają? – pytam. – One wiedzą, za kim idą – odpowiada. – Jak się człowiek odezwie, to na słowo albo gwizd syćkie się gromadzą. Jakby ktoś inny zagwizdał, to już nie reagują. – Jak pan na nie gwiżdże? – pytam. – A pani się nie zlęknie? – śmieje mi się w oczy. Kiwam głową, że nie. Wkłada palce do ust i wydobywa z nich świst, jakby ze 20 ptaków zagrało w powietrzu dobrze przećwiczoną melodię.

– Ładnie tu was – zachwycam się. – Źle nie ma – sprowadza mnie na ziemię. 498 owiec pasie się na sąsiednim stoku, ale dwie zostały obok bacówki. Właśnie jedna głośno beczy, spoglądając w siną dal. – Co ona chce powiedzieć? – zastanawiam się. – Jak jest dobry gospodarz, to wie, co owca beczy – uprzedza moje domysły. – Ta beczy, że jej się ckni za stadem. Drugi dzień tu jest, bo przeskakiwała przez płot, dała se nóżkę za żerdkę i okulała. To żem jej ją nastawił. Tu trza być i weterynarzem. Zastrzyki dać, jak jakiś god ugryzie, jak w nogę, którą przebije szkłem. Jak się podbije, wiem, jak z odciska gnój spuścić. Tylko trzeba trafić, gdzie nożem dźgnąć. Jakbym weterynarza stale chciał wzywać, tobym z torbami poszedł. W dawnej wspólnocie baca miał poważanie – był znachorem, leczył, nastawiał kości, ludzie się z nim liczyli. Teraz tylko owcom potrafi poradzić, choć ludziom przeca tyz.

Tajemnica owiec

– Jo przeszedł dość – opowiada. – Z wojną się urodził – 15 września 1939 w Ratułowie pod Gubałówką. Dzieciństwo miołech trudne, było nas dziewięcioro dzieci, a jeszcze dwoje umarło. Jo był z piątki chłopców najmłodszy. Tata Michał miał 20 owiec, bo tyle dawniej trzymali. Ojciec i bracia paśli je w Dolinie Chochołowskiej. Jo do szkoły niechętnie chodził, wolał pomagać tacie, przez to mi nauka nie szła. Robiłem też na gospodarstwie i na roli. To nie jest tak, jak gadają pany, że rolnik śpi, a żyto rośnie. Wtedy była jeszcze szkoła siedmioklasowa, to jo został roczek, bo się słabo uczył. Potem zaroz, jak skończyłem 16 lat, poszedłem paść w Łupkowskie w Bieszczady. Sam jeden pasł 110 jagniąt i musiał się słuchać, co mówi baca. Bo w pasterstwie jest hierarchia – hanielnik owce nagania, juhas musi je doić, a baca prowadzi i syćkiego dogląda. To jest jak w Kościele, wikary to hanielnik, proboszcz – juhas, a biskup – baca. Baca odpowiada za syćko i juhasi muszą go słuchać. Mój syn Tadeusz – juhas, też mi jest posłuszny. I tak do dziś jestem przy owcach, tyle że wojsko na dwa lata mnie zabrało do 11. Podhalańskiej w Wadowicach. Żona Hania miała obowiązek przy dzieciach, a ja chciałem coś dla dzieci zarobić.

Kiedy pytam, co jest dla niego najważniejsze, mówi, że rodzina, i chwali się dwiema córkami, dwoma synami i siedmiorgiem wnucząt. Ale kiedy siedzi na wypasie w Ujsołach, z rodziny widzi tylko najmłodszego syna i od czasu do czasu przyjeżdżającą na kilka dni żonę. Na co dzień ogląda swoje owce. – Znam każdą, mam je w głowie zakodowane – opowiada. – W Zakopanem, jak oddaję je gospodarzom, to wielu nie rozpoznaje swoich owiec, ale jo je znam. Jak je odróżniam? Po personie. Jak ma pani męża, to go zawsze pani rozpozna. Ale on jeden, a tu 500 owiec. Każdo jest inno, jedna chodzi koślawo, druga prosto. Jak się zna rodziców, to się wie, które jagnię jest po której matce. Zresztą ludzi też się rozpozna. – Ale ludzie noszą różne ubrania, a owce wszystkie w białych futrach – przerywam. – Jak się patrzy na każdą całe pięć miesięcy, to się ją musi zapamiętać – mówi.

Cały czas mam wyrzuty sumienia, że kiedy przyszłam do bacówki, obudziłam bacę z drzemki nad paleniskiem, nad którym wędzą się oscypki. – To dlatego, że tak wcześnie rano się wstaje, to se później musze podrzemać – tłumaczy. – Jak wygląda nos dzień? Wstajemy trzecia, pół czwartej rano, to nawet ptaszki jeszcze nie śpiewają. Czasem jak leje, kwasi, to jeszcze później się odzywają. Dwóch nas doi, a jeden musi owce naganiać. Mnie już rączki bolą, bo tyle lat pracuję, a tu trzeba rano oscypki robić, no to juhasi doją. Bo te owce to tajemnica. Rano się taka napasie trawą, a wieczór już serek z tej trawy można zjeść. Owce się hoduje na mleko, mięso, skórę, wełnę. Skóra dziś nic nie warta, liczą się sery i baranina. Średnio jak jest zdrowa, to owca może żyć i 10 lat. Ale jak choruje, to się ją redukuje, jak ma 7, 8 lat. Żal, bo się cłek przyzwyczai, ale nie da się inaczej.

Do nieba wlezę

Przychodzi mi do głowy obraz Jezusa Dobrego Pasterza z owcami u boku, który tutaj łatwiej zrozumieć. – Pan Jezus też pasł owieczki – mówi baca. – To my, ludzie, jesteśmy jak one. A jakie owce naprawdę są? – zamyśla się. – Bądźcie łagodni jak owce, mówił Pan Jezus, ale może myślał o dwóch albo trzech, nie całym stadzie. Kiedyś, jak byłem jeszcze nieożeniony, przyszła do mojej bacówki siostra zakonna i mnie pyta, jak mi się żyje. Ja jej na to szczerze, że przy tych bestiach to się można do piekła dostać. Łoćki zdenerwują i człowiek się napnie, rozeźli. Trudno jednemu 500 owiec paść. No to łona mi powiedziała, co do dziś pamiętam: „Pan pójdzie prosto do nieba, bo tu na ziemi czyściec przechodzi przy tych owcach”. To jo myślę, że do nieba jednak se wlezę. No bo one trudne są. Jak jedna idzie w te stronę, to druga w tamte, no to trzeba czasem przykląć, zakrzyczeć, bo nie ma innej rady. Każda ma inny charakter. Mówisz: „zrób tak”, „idź tam”, a ona nie chce słuchać i robi na przekór. Tak jak ludzie, też są nieposłuszni. Jak czasem gwizdnę, żeby przyszły ku mnie, to jedna popatrzy na mnie i zacznie uciekać w przeciwnym kierunku. Jak się je doi, to jedna czeka grzecznie, a druga ucieka i jakby jej nie śmignąć dobrze pręciem, to nie przylezie. Do każdej trzeba mieć sposób. One uczą dużej pokory, bo denerwują, nie słuchają. Człowiek pani nie słucha, a co dopiero bydlę? A czasem która się zgubi. W tym roku dwie nam się straciły i do dzisiaj nikaj ich nie ma. A gdzie poszły, nie wiadomo. One były z nami od małych jagniątek i nagle nie wiadomo, gdzie odskoczyły i przepadły. To wtedy trza dać ogłoszenie w kościele.

W stadzie na 500 owiec jego własnych jest ponad 100. Kiedy wraca z nimi do Ratułowa, zaraz wpada w kołowrót innych obowiązków. – W zimie trochę później niż tu, bo o szóstej trzeba wstać. Zejdzie ze dwie godziny krowom posługiwać. Bo zwierzętom stale trza służyć, trzeba im dać jedzenie, picie, oporządzić. Jak chce mieć pani bydło ładne, musi mu pani służyć. O wszystko w życiu tak trzeba dbać. Jest takie przysłowie: „Jak się krowie nie da między rogi, to nie siadaj między nogi”. To znaczy, że jak się krowy nie nakarmi, to nie będzie mieć mleka, rozumie pani? Owce w zimie się nie doją, ale się kocą, najwięcej w lutym, marcu, wtedy trzeba stale je doglądać. Nieraz odbierałem małe owieczki. Trza było w nocy wstać, a jak źle się działo, to zwierzęciu pomagać. Czasem jagniątko idzie na świat źle, to mu trzeba drogę poprostować. Nieraz mu idzie główka sama, noski nie idą, czasem i tyłem chce przyjść, ale to mom wytrenowane. Kiedy się mówi, że Pan Jezus to dobry pasterz, to myślę, że jo musze być jak Pan Jezus – dbać o swoje owce. Bo tu, wie pani, to się syćko od Boga robi. Wychodzi się rano, to się święci owieczki, przy dojeniu zdrowaśki i paciorki każdy odmawia. Tak po katolicku się tu żyje. Tu nie jest tak: „Jak trwoga, to do Boga”. Tu stale trza od Boga zaczynać.