Religia i wartości w Traktacie UE

Wolność religijna

Warto zauważyć, że żadne kontrowersje nie pojawiały się wokół kwestii wolności religijnej. Wszystkie państwa UE są sygnatariuszami Europejskiej Konwencji o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (EKPC), zaś art. I-9 ust. 2 TK przewiduje przystąpienie do niej również samej UE. TK w art. II-70, w deklaruje:

"1. Każdy ma prawo do wolności myśli, sumienia i religii. Prawo to obejmuje wolność zmiany religii lub światopoglądu oraz wolność uzewnętrzniania, indywidualnie lub wspólnie z innymi, publicznie lub prywatnie, swej religii lub przekonań poprzez uprawianie kultu, nauczanie, praktykowanie i uczestniczenie w obrzędach.

2. Uznaje się prawo do odmowy działania sprzecznego z własnym sumieniem, zgodnie z przepisami krajowymi regulującymi korzystanie z tego prawa".

Oznacza to, że UE uznaje prawo do wolności religijnej w jej wymiarze indywidualnym i wspólnotowym, prywatnym i publicznym, a także prawo do tzw. sprzeciwu sumienia. W toku dyskusji na temat wolności religijnej w UE pojawił się po stronie katolickiej postulat uwzględnienia także piątego jej wymiaru - instytucjonalnego (Jan Paweł II, 20.06.02). Spotkał się on z przychylnością ze strony autorów TK, czego potwierdzeniem jest art. I-52 o statusie kościołów i organizacji niewyznaniowych.

Słynny artykuł kościelny

W ustępie 1. art. 52 Traktatu czytamy: "Unia szanuje status przyznany na mocy prawa krajowego Kościołom i stowarzyszeniom lub wspólnotom religijnym w Państwach Członkowskich i nie narusza ich statusu".

Mimo iż jest to jedynie powtórzenie tzw. "klauzuli kościelnej" z Traktatu Amsterdamskiego, to umieszczenie tego fragmentu w TK ma istotne znaczenie. Tekst ten bowiem staje się normą prawa traktatowego. Przy tej okazji nie usunięto jednak istotnej słabości tego artykułu, jakim jest umieszczenie na równi z kościołami organizacji światopoglądowych i niewyznaniowych.

Istotnym novum jest jednak ust. 3 art. I-52, w którym czytamy: "Uznając tożsamość i szczególny wkład tych kościołów i organizacji, Unia utrzymuje z nimi otwarty, przejrzysty i regularny dialog". Kościoły zostały więc uznane za jeden z istotnych partnerów społecznych, o specyficznym jednak charakterze i własnej tożsamości, z którymi UE powinna utrzymywać regularny dialog. Ów regularny dialog wymaga jednak, aby po stronie kościelnej pojawiła się instytucja wyposażona w stosowny mandat. Dotychczas nieformalny dialog z UE w imieniu Kościoła katolickiego prowadziła Komisja Konferencji Episkopatów Unii Europejskiej (COMECE). Po stronie Kościoła katolickiego działa także Rada Konferencji Episkopatów Europy (CCEE), zaś Stolica Apostolska ma przy UE swojego nuncjusza.